Pionierska szkoła na Haiti uczy dzieci w języku kreolskim, nie francuskim

A 5th grade class at the Matenwa Community School in Haiti.  Credit: Amy Bracken (Used with permission)

Lekcja w piątej klasie w Szkole Publicznej Matenwa na Haiti. Za zgodą Amy Bracken

Artykuł i audycja radiowa autorstwa Amy Bracken dla The World in Words po raz pierwszy pojawiły się na PRI.org 22 grudnia 2014 r. i są ponownie publikowane na podstawie umowy o dzieleniu się treścią.

Frandy Calixte to jedenastoletni chłopiec mieszkający w małej wsi, na podatnej na susze wyspie Lagonav na Haiti. Siedzimy przed domem Frandiego razem z jego matką i nauczycielem, chłopiec mówi mi, że kiedy dorośnie chciałaby zostać pielęgniarką, jego mama poprawia go.

„Lekarzem”, mówi, chłopiec powtarza za mamą.

Większość mieszkańców to rolnicy, nikt tu nie słyszał o wyższym wykształceniu. Ale Frandy Calixte wyznacza trend chodzenia do innego rodzaju szkoły, do Szkoły Publicznej Matenwa, na końcu skalistej drogi nieopodal jego domu.

Matenwa również wyznacza trendy w haitańskim podejściu do kształcenia. Kiedy zaczyna się apel dla uczniów całej szkoły, wszyscy wstają i mówią, co im się podoba, a co nie, opowiadają o najciekawszych lekcjach albo o zachowaniu innych uczniów lub nawet nauczycieli. Na zajęciach uczniowie siedzą w kółku, realizując podstawową zasadę szkoły, że każdy powinien każdego widzieć, słuchać i traktować z szacunkiem. 

Kolejnym istotnym trendem wyznaczonym przez szkołę jest nauczanie dzieci w ich ojczystym języku kreolskim, nie francuskim.   

Tylko około 5 procent Haitańczyków płynnie mówi po francusku, ale francuski nadal pozostaje językiem większości podręczników, finansowanych przez rząd. „Kiedy ja chodziłam do szkoły, nigdy nie uczyłam się francuskiego”, mówi matka Calixte'a, sama nazywa się Madame Frandy Calixte. Gdy pytam, jak poradziła sobie w szkole, śmieje się. „Prawdę mówiąc, to nie zadałam egzaminów”, mówi. 

A co z synami? „Uczą się lepiej ode mnie” mówi. 

Abner Sauver, który dorastał w wiosce Matenwa, był również uczony wyłącznie w języku francuskim, mimo że nic w tym języku nie rozumiał. „Kiedy nauczyciele już tracili cierpliwość”, opowiada „dosłownie bili uczniów”. „Kiedy byłem bity w szkole wiedziałem, że system jest zły”, mówi „Ludzie nie mogą uczyć się w taki sposób”.

Sauveur nigdy nie skończył szkoły średniej. Ale w 1996 r. on i amerykański nauczyciel Chris Low założyli Szkołę Publiczną Matenwa, aby zapewnić „kształcenie, które pozwoli ludziom myśleć krytycznie i dzielić się swoimi poglądami”, mówi „kształcenie, które będzie efektywniejsze”. Język kreolski okazał się niezbędny. 

Matenwa używa języka kreolskiego we wszystkich poleceniach i podręcznikach do etapu trzeciej klasy, później wprowadzany jest język francuski jako drugi język obcy. Po trzeciej klasie podręczniki do takich przedmiotów jak geografia czy historia są w języku francuskim, z prostego powodu, ponieważ nie ma podręczników do tych przedmiotów w języku kreolskim. 

Założyciele Matenwy mają nadzieję, że któregoś dnia podręczniki będą dostępne w dwóch językach francuskim i kreolskim. Administracja szkoły zbiera pieniądze na podręczniki w języku kreolskim dla uczniów nauczania zintegrowanego, ponadto uczniowie sami tworzą książki. 

Fifth-grader Kervenson Succès reads a student-authored book, "A Cure for Being a Pest," printed in Creole, French and English. Credit: Amy Bracken (Used with permission)

Piątoklasista Kervenson Succès czyta książeczkę zrobioną przez uczniów “Lekarstwo na bycie szkodnikiem”, wydrukowaną w języku kreolskim, francuskim i angielskim. Za zgodą Amy Bracken

Ale wielu rodziców nadal wierzy w nauczanie w języku francuskim, nawet od najmłodszych lat. Pisownia i gramatyka języka francuskiego są lepiej znane niż języka kreolskiego, co więcej panuje przekonanie, że im wcześniej dzieci są nauczane francuskiego, tym lepiej są w stanie opanować ten język nawet jeżeli na początku nic nie rozumieją. 

„Kiedy otwieraliśmy Matenwę, było bardzo ciężko”, mówi Sauveur. „Zdarzali się tacy rodzice, którzy wypisywali dzieci ze szkoły, tylko dlatego, że uczyliśmy je w języku kreolskim. Ale po jakimś czasie te dzieci wracały do Matenwy. Dzisiaj, politycy od rangi premiera w dół nawołują do uczenia w języku kreolskim, niektórzy nawet nazywają Matenwę wzorem do naśladowania.

Jonès Lagrandeur, nadzorujący ponad 200 szkół na wyspie Lagonav, początkowo również był przeciwny uczeniu w języku kreolskim. „Oczywiście! Bo w taki sposób nas wychowano”, mówi. „Ale później zrozumieliśmy. To prawda byłem sceptyczny wobec tego pomysłu, ale teraz jestem największym fanem. Od czasu Matenwy zmieniliśmy bieg historii”.

Matenwa również ma kursy doszkalające z  „języka ojczystego” dla nauczycieli z całego kraju, ale głównie współpracuje z sąsiadującymi szkołami. Lagrandeur uważa, że właśnie dlatego wyniki narodowych egzaminów w tym roku na Lagonav były wyższe niż kiedykolwiek wcześniej. 

Michel DeGraff, haitański językoznawca, pracownik Instytutu Technologicznego w Massachusetts (MIT) mówi, że wyniki testów wykazały, że umiejętność czytania w języku kreolskim uczniów Matenwy jest trzy razy wyższa niż średnia 84. szkół na Haiti, których wyniki sprawdził Bank Światowy.

DeGraff komentuje, że edukacja oparta na nauczaniu w języku francuskim nie jest efektywna. „To coś podobnego do wspólnego śpiewania piosenki, kiedy w pewnym momencie ktoś przerywa w połowie zdania”, mówi „co znaczy, że zupełnie nie rozumie tego co mówi”. DeGraff właśnie tak uczył się jako dziecko, kiedy język kreolski nie był używany w szkołach.                                 

Teraz jako członek Akademii Języka Kreolskiego jego zadaniem jest promowanie języka również w innych dziedzinach życia. Ale główny nacisk kładziony jest na edukację, włączając w to zapewnienie nauczycielom odpowiednich narzędzi do nauki przedmiotów ścisłych po kreolsku i przetłumaczenie 21. matematycznych gier komputerowych na język kreolski. 

Wracając do Matenwy, odwiedziłam szkołę w piątek, kiedy nauczyciele mieli szkolenie z nauczania języka ojczystego. Dostali wiele rad i książek na temat jak uczyć języka kreolskiego oraz dyskutowali o tym jak uczyć tego języka coraz więcej ludzi. 

„Na początku tylko my uczyliśmy w języku kreolskim” mówi Abner Sauveur, jeden z założycieli szkoły. „Teraz nauczyciele z 10 innych szkół przyjeżdżają do nas na szkolenia. Patrząc na dotychczasowe postępy uważam, że za 15, 20, 30 lat ja mogę już nie żyć, ale system edukacyjny na Haiti będzie wyglądał zupełnie inaczej”.

W trakcie sesji Sauveur rozdaje podręczniki, które wydają się nie mieć nic wspólnego z nauczaniem w języku kreolskim. Podręczniki są o zaprzestaniu stosowania kar cielesnych wobec uczniów, efektywnym komunikowaniu się z nimi i chronieniu ich przed wykorzystywaniem seksualnym. Czy w takim razie Matenwa jest wzorem do naśladowania ze względu na prowadzenie zajęć w języku kreolskim czy ze względu na wagę jaką przykłada do praw dziecka?

Pytam o to nauczycieli. Czy gdyby lekcje były prowadzone w języku francuskim to ta szkoła nadal miała by taki wpływ?

Ich odpowiedź?

To by się nigdy nie wyszło po francusku. 

The World in Words podcasty są na Facebooku i iTunes.

Rozpocznij dyskusję

Autorzy, proszę Zaloguj »

Wskazówki

  • Wszystkie komentarze są moderowane. Nie wysyłaj komentarza więcej niż raz, gdyż może to zostać zinterpretowane jako spam.
  • Prosimy, traktuj innych z szacunkiem. Komentarze nieprzywoite, obraźliwe lub atakujące inne osoby nie będą publikowane.