Brazylia: „Ręce, które leczą, słowa, które uzdrawiają”

Uzdrowiciele, ich zioła, gesty, modlitwy i słowa dodające otuchy stanowią istotny element kultury ludowej i religijnego synkretyzmu Brazylii. Można ich znaleźć na terenie całego kraju, a szczególną rolę odgrywają w jego odleglejszych rejonach, gdzie lekarzy nie spotyka się często, a medycyna konwencjonalna jest praktycznie niedostępna.

W tekście „Ręce, które leczą, słowa, które uzdrawiają”, Ricardo Câmara [port.] szkicuje historię leczenia wiarą i podkreśla rolę benzedeiras (kobiet modlących się za chorych i błogosławiących im), których praca, zwykle ochotnicza i bezpłatna, od XVI wieku jest w Brazylii alternatywą wobec tradycyjnej medycyny.

Terço e folhas nas mãos, oração na ponta da língua e muita fé em Deus. As benzedeiras e benzedores que surgiram no Brasil com a chegada dos Jesuítas, no século XVI, são figuras presentes na cultura popular até os dias de hoje.
A benzeção, como várias outras práticas religiosas e médicas populares, aflorou-se com intensidade no período Colonial Brasileiro e os fatores que propiciaram o desenvolvimento da prática da benzeção, com certeza, remetem à precariedade da vida material, destacada pela raridade de médicos, de cirurgiões, de produtos farmacêuticos, e ao sincretismo dos povos em geral, que também contribuíram, e muito, para que a prática da benzeção se propagasse ainda mais.

W dłoniach różaniec i liście, na ustach modlitwy, a w sercu silna wiara. Wiejscy uzdrowiciele pojawili się w Brazylii wraz z przybyciem jezuitów w XVI wieku i do tej pory są obecni w życiu mieszkańców kraju. Uzdrawianie modlitwą, jak wiele innych popularnych praktyk religijnych i medycznych, rozpowszechniło się w okresie kolonialnym z powodu poczucia kruchości doczesnego życia, braku lekarzy, chirurgów, leków i heterogeniczności społeczeństwa, co przyczyniło się do dalszego rozprzestrzenienia praktyki.
Blessing woman Dona Izabel. Photo by Fredox Carvalho, for Agência de Notícias Cavaleiro de Jorge (used with permission).

Dona Izabel w trakcie modlitwy. Fot.: Fredox Carvalho, dla Agência de Notícias Cavaleiro de Jorge (użycie zdjęcia za pozwoleniem).

Uzdrowiciele to ludzie, którzy, jak pisze Maria Luiza Benitez [port.], są „predestynowani i rodzą się z darem siły, talentu lub wiedzy” ale nauka zawodu wymaga od nich wielu poświęceń:

O estudo do curandeiro difere grandemente dos estudos e práticas da medicina convencional. Não há livros de medicina, nem notas de aprovação. Mas é preciso vencer todos os testes e provações. E é exclusivamente por meio da dor, do sofrimento, da doença e da própria morte que o curador adquire acesso ao universo das realidades extraordinárias. O mundo do além é o terreno onde se pode obter o conhecimento, a experiência, as qualificações e o poder para auxiliar os demais.
O chamado costuma vir em sonhos ou por intermédio de um acidente, doença, injúria sofrida, ameaça de morte eminente, da morte e mesmo morte clínica temporária.

Przygotowanie do praktyki uzdrowicielskiej znacznie różni się od studiowania i praktykowania konwencjonalnej medycyny.  Nie ma podręczników medycznych, nie ma stopni naukowych, są różne testy i próby, które trzeba przejść. W dodatku tylko ból, cierpienie, choroba i śmierć pozwalają uzdrowicielowi wejść w świat rzeczywistości nadzwyczajnych. Świat pozaziemski to miejsce, w którym można otrzymać wiedzę, doświadczenie, umiejętności i siłę, by pomagać innym. Powołanie zazwyczaj daje o sobie znać we śnie lub przez wypadek, chorobę, rany, cierpienie, ryzyko bliskiej śmierci, nawet samą śmierć i śmierć kliniczną.

Shaman in a Pataxó indigenous tribe in Bahia. Photo by Flickr user Mario Niveo (CC BY-NC-ND 2.0)

Szaman plemienia Pataxó na wyspie Bahia. Fot.: Mario Niveo (Flickr) (CC BY-NC-ND 2.0)

Historyk Glauco Ricciele Ribeiro [port.] opowiada, jak kobiety zostają uzdrowicielkami:

Benzedeiras senhoras de coração puro, servem ao próximo sem interesses ou cobiça. O dom adquirido por elas são passados de geração a geração. Mas em nosso mundo atual, tal prática cada vez mais desaparece e junto dela a fé popular perde suas características. […]
Mas poucos sabem como uma benzedeira inicia seu “sacerdócio”. Tradicionalmente a Sexta-feira Santa é a única data onde se ordena o Dom de ser Benzedeira a uma mulher de bom coração e sem impedimentos. Esta pessoal deve ajudar através das rezas todo tipo de necessitado sem distinção de classe ou credo.

Uzdrowicielki to kobiety o czystych sercach, które służą innym bezinteresownie, bez chęci wzbogacenia się. Dar, który otrzymują, jest przekazywany z pokolenia na pokolenie. W dzisiejszym świecie jednak takie praktyki zanikają, a w związku z tym ludowa wiara traci swoje charakterystyczne cechy. […]
Niewielu ludzi wie, jak uzdrowiciel zaczyna swoją “służbę”. Według tradycji kobieta o czystym sercu otrzymuje dar uzdrawiania w Wielki Piątek. Jej zadaniem staje się pomaganie w potrzebie ludziom wszystkich klas i wyznań.
The Blessing Culture. Photo from the Etnia Brasil website by Livia Zaruty (CC BY-NC-ND).

Praca uzdrowicielki. Fot.: Etnia Brasil ze strony Livii Zaruty (CC BY-NC-ND).

Studentka dziennikarstwa Angélica Weise [port.] nie zgadza się ze stwierdzeniem, że sztuka uzdrawiania zanika:

Elas fazem parte da cultura popular. A maioria é de uma generosidade incrível. Por mais antiga que seja a tradição, as benzedeiras se encontram mais vivas do que nunca. Basta ter vocação e força de vontade. Mesmo com a medicina avançada, muitas pessoas recorrem a elas para os diversos tipos de cura. […]
Para encontrá-las não há endereço. Basta perguntar nas ruas que logo alguém conhece ou já ouviu falar delas. Na maioria são velhas e simples. É olhando para o rosto e contando suas rugas que encontramos a idade delas. Quem acredita em benzedeira, jura que elas fazem milagres.

Są częścią kultury ludowej. Większość z nich jest niewiarygodnie szczodra. Nieważne, jak dawna to tradycja, praktyka uzdrowicielska ma się dobrze, jak nigdy. Potrzeba jej tylko powołania i chęci. Nawet teraz przy obecnym postępie medycyny wielu ludzi zwraca się do uzdrowicieli z różnymi potrzebami. […] Nie potrzebujesz adresu, żeby ich znaleźć. Wystarczy zapytać na ulicy, żeby spotkać kogoś, kto zna uzdrowiciela lub słyszał o nim. Przeważnie to ludzie starzy i pokorni. Ich wiek można rozpoznać patrząc na twarz i licząc zmarszczki. Ci, którzy wierzą w uzdrawianie wiarą przysięgają, że ich kuracje działają cuda.

Lekarze medycyny konwencjonalnej nie są tak przekonani do cudownej siły duchowego uzdrawiania i są zaniepokojeni [port.], zważywszy na to, że „nie można pomijać bezpieczeństwa naukowego”. Tymczasem, w dwóch miastach w brazylijskim stanie Paraná, Rebouças i São João do Triunfo, praca uzdrowicieli została uznana przez prawo. W rezultacie powstał pionierski projekt  mapy uzdrowicieli [port.], których niespodziewany awans świętowano jako zwycięstwo lokalnej sieci ludów i wspólnot tradycyjnych [port.]:

Num processo de continua luta e organização social das benzedeiras articuladas no Movimento Aprendizes da Sabedoria (MASA) em 22/02/2012 o Presidente da Câmara Municipal de São João do Triunfo promulgou a lei municipal nº 1.370/11, a qual reconhece a identidade coletiva das benzedeiras de Triunfo, regulariza o livre acesso as plantas medicinais por parte dos detentores de ofícios tradicionais de cura e propõe a construção de política municipal especifica de acolhimento das práticas tradicionais de cura nos sistema formal de saúde.

Po ciągłych walkach i działaniach organizacji społecznej uzdrowicieli z Ruchu Uczących się Mądrości (MASA), 22 lutego 2012 prezydent rady miejskiej São João do Triunfo podpisał uchwałę miejską nr 1,370/11, która w świetle prawa uznaje pracę uzdrowicieli z Triunfo, zapewnia im bezpłatny dostęp do leczniczych roślin i proponuje wypracowanie polityki miejskiej, która wprowadzi praktyki uzdrowicieli w formalny system ochrony zdrowia.
City ordinance recognises the work of folk healers of Triunfo. Photo by Rede Puxirão de Povos e Comunidades Tradicionais published by Flickr user Cultura Viva (CC BY-SA 2.0).

Uchwała rady miejskiej uznaje pracę uzdrowicieli z Triunfo. Fot.: Rede Puxirão de Povos i Comunidhades Tradicionais (opublikowane na Flikrze przez Cultura Viva) (CC BY-SA 2.0).

Niezależnie od tego, czy powrót do zdrowia jest faktem czy wynikiem efektu placebo, akt uzdrawiania w sposób nietradycyjny został uznany za część niematerialnego dziedzictwa kultury Brazylii przez rządowy Narodowy Instytut Dziedzictwa Historycznego i Artystycznego (IPHAN) [ang], który wchodzi w skład Ministerstwa Kultury.

Uzdrowiciele nie tylko dostarczają duchowego wsparcia, ale również inspirują artystów. Pisarz Sinval Santos da Silveira opowiada historię i tajemnicę kobiety, żyjącej w nędznym domku, bez elektryczności i bieżącej wody:

Mulher de idade avançada, magrinha, mal alimentada,
e de um coração cheio de bondade…
Sobre uma pequena mesa, a imagem da Santa, em
quem deposita sua fé e a sua vida.
Benze, em nome da Santinha, curando torcicolo, arca
caida, dor de dente, dor nas costas, dor de olhos, de
garganta, de cabeça, mal olhado, inveja, etc.
Seus pacientes ou clientes, pelo trabalho milagroso,
nada pagam, nada devem.
O prazer de poder ajudar alguém, que lhe procura,
está acima de qualquer outro valor.
Só agora entendo, que o poder de cura daquela mulher,
sempre residiu numa única coisa, que tinha em excesso,
em sua humilde casinha: muito amor…

Starsza, wysuszona, niedożywiona kobieta,
której serce jest pełne dobroci…
Na stoliku ma obrazek świętego, któremu
powierza wiarę i życie.
Błogosławi w imieniu dobrego świętego, lecząc zesztywniały kark,
lumbago, ból zębów i kręgosłupa, podrażnione oczy i chore gardło,
ból głowy, zły urok, zawiść i inne cierpienia.
Jej pacjenci, klienci nie płacą, nie są nic dłużni
za pracę czyniącą cuda.
Radość pomocy temu, który jej szuka
jest cenniejsza.
Dopiero teraz rozumiem, że siła jej uzdrawiania
tkwi w tym, czego ten lichy domek ma w nadmiarze:
w ogromnej miłości…

Rozpocznij dyskusję

Autorzy, proszę Zaloguj »

Wskazówki

  • Wszystkie komentarze są moderowane. Nie wysyłaj komentarza więcej niż raz, gdyż może to zostać zinterpretowane jako spam.
  • Prosimy, traktuj innych z szacunkiem. Komentarze nieprzywoite, obraźliwe lub atakujące inne osoby nie będą publikowane.