- Global Voices po polsku - https://pl.globalvoices.org -

Rosja co piątek rozszerza listę „zagranicznych agentów” o nowe osoby i instytucje

Kategorie: Rosja, Censorship, Historia, Język, Media i dziennikarstwo, Media obywatelskie, Migracja i imigracja, Polityka, Prawa człowieka, Prawo, Protesty, Religia, Wojny i konflikty, Wolność słowa, Russia invades Ukraine

Иван Абатуров, CC BY-SA 4.0 <, Wikimedia Commons. Napis na plakacie głosi: „Najlepsi obywatele Rosji zostają obcymi agentami. Hańba dla obecnego rządu!”.

Każdego piątku rosyjskie Ministerstwo Sprawiedliwości aktualizuje listę ludzi i organizacji uznanych za „zagranicznych agentów”. W Rosji termin ów posiada szereg negatywnych i represyjnych konotacji, dlatego też znalezienie się we wspomnianym rejestrze może prowadzić do poważnych konsekwencji.

Jak przyznaje [1] wielu ekspertów, na chwilę obecną głównym celem listy jest skłonienie ludzi do porzucenia działalności politycznej i obywatelskiej lub pozbycie się ich z kraju.

Takie działania pomagają wzbudzić atmosferę grozy i są silnie zakorzenione w represyjnych praktykach [2] stalinowskiego totalitaryzmu. Dla przykładu można tu zacytować list opublikowany przez jednego z najbliższych współpracowników Stalina, Łazara Kaganowicza [3] — osoby aktywnie zaangażowanej w dokonywanie egzekucji [4] w okresie wielkiego terroru [2] (1936-1938) i wspierającej politykę prowadzącą do Hołodomoru [5], wielkiego głodu w Ukrainie (1932-1933). Wspomniane pismo sugeruje, że człowiek próbujący zorganizować zamach stanu w roku 1934, był w efekcie zagranicznym agentem:

По делу Нахаева Вы совершенно правы в своей оценке и дела по существу и слабостей допроса. Он пока настоящих корней не показывает. Все его поведение это подтверждение того, что он иностранный агент. Через пару дней придется окончательно решить вопрос в духе Ваших указаний.

In the case of Nakhaev [6], you are absolutely right in your assessment of both the case on the merits and the weaknesses of the interrogation. He doesn't show his real roots yet. All his behavior is confirmation that he is a foreign agent. In a couple of days it will be necessary to finally resolve the issue in the spirit of your instructions.

W przypadku Nachajewa [6] macie całkowitą rację w ocenie sprawy, tak jeśli chodzi o meritum, jak i słabe strony przesłuchania. Nie pokazał nam jeszcze swoich prawdziwych korzeni. Całe jego zachowanie potwierdza, że jest zagranicznym agentem. Za kilka dni trzeba będzie ostatecznie rozwiązać problem, zgodnie z Waszymi wskazówkami.

Prawo [7] kategoryzujące niektóre organizacje NGO mianem „obcych agentów” zostało wprowadzone na początku trzeciej kadencji prezydenckiej Putina, po wybuchu masowych protestów przeciwko fałszerstwom wyborczym w Rosji w latach 2011-2012. Obywatelski opór został stłamszony, a prokuratura wszczęła jedną z pierwszych dużych, politycznie motywowanych spraw karnych — sprawę placu Błotnego [8].

Okorok, CC0 [9], Wikimedia Commons. Kordony policji [10] na Wielkim Kamiennym Moście [11], 6 maja 2012 roku.

W 2017 roku prawo zostało zmienione [7] tak, by można nim było objąć media finansowane z zagranicy. W późniejszych latach ustawa przeszła kolejne modyfikacje. Od 2020 za „obcego agenta” może zostać uznana każda osoba publiczna otrzymujące fundusze spoza Rosji, a od 2021 każdy kolektyw obywatelski, któremu nie udało się zarejestrować jako organizacja rządowa.

Początkowo prawo nie było uznawane za równie represyjne, jak to z czasów wielkiej czystki Stalina.

W artykule opublikowanym w 2020 roku na łamach Meduzy [12], dziennikarz Maxim Trudolubow mówił:

Ярлык «иностранных агентов», который был введен в закон в 2012 году…позволяет избежать разговора на равных и частично подорвать общественную поддержку оппонентов — все-таки люди опасаются иметь дело с «агентами». Но может ли эта технология, как в советское время или в других тоталитарных режимах, превратить спор в войну? Скорее всего, не сможет — в силу особенностей российского правоприменения, которое одновременно и облегчает действия властей, и снижает к этим действиям доверие.

The label ‘foreign agents’ that was introduced into the law in 2012… allows the government to avoid talking on an equal footing and partially undermine the public support of opponents — after all, people are afraid to deal with ‘agents’. But can this technology, as in Soviet times or in other totalitarian regimes, turn a dispute into a war? Most likely, it will not be able to, due to the peculiarities of Russian law enforcement, which both facilitates the actions of the authorities and reduces confidence in these actions.

Kategoria „zagranicznych agentów” została wprowadzona do prawa w 2012 roku. Dzięki niej rząd może unikać prowadzenia rozmów na równym stopniu i częściowo podważać społeczne poparcie dla opozycji — ludzie boją się wszak mieć do czynienia z „agentami”. Jednak czy takie rozwiązanie, rodem z czasów sowieckich czy innych reżimów totalitarnych, może zmienić spór w wojnę? Najprawdopodobniej nie będzie w stanie tego dokonać, ze względu na specyfikę rosyjskich organów ścigania, które zarówno ułatwiają działania władz, jak i zmniejszają zaufanie do tych działań.

Jednakże po inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku, restrykcje zostały zaostrzone. Tym, którzy trafili na listę „zagranicznych agentów”, zakazano [1] uczenia i produkowania materiałów informacyjnych dla dzieci oraz organizowania wydarzeń publicznych. Dodatkowo ich depozyty w rosyjskich bankach przestały być chronione ubezpieczeniem.

Należy przy tym nadmienić, że obowiązującą od 2022 [13] roku ustawą kryteria, rozpoznające kogoś jako „obcego agenta”, zostały zmienione. Podczas gdy wcześniejsze wytyczne dotyczyły pozyskiwania funduszy z zagranicy, dziś na listę może trafić każda organizacja, która zdaniem władzy znajduje się pod „zagranicznym wpływem”, włączając w to oddziaływanie przez „przymus, perswazję lub w inny sposób” przez osobę z zagranicy.

Jak wyjaśnia niezależna organizacja OVD-info [14], do rozporządzenia o „obcej agenturze” dodano wiele innych zmian legislacyjnych. Doprowadziło to do poważniejszych konsekwencji dla osób i organizacji, które nie zgłosiły się do Ministerstwa Sprawiedliwości. Ich dostęp do bankowości został anulowany, a służby dostały wgląd w dane osobowe, rodzinne i handlowe „zagranicznych agentów”.

W nowej ustawie wprowadzono również karę do 5-ciu lat pozbawienia wolności [15] dla „obcych agentów”, którzy w ciągu roku dwa razy stanęli przed sądem za pogwałcenie procedur dotyczących działalności tychże „agentów”.

Podczas gdy rosyjskiej opozycji na wygnaniu ciągle jeszcze zdarza się traktować kategorię „zagranicznego agenta” jako swoisty „znak jakości [16]” (gdyż łatka „agenta” została przypisana wielu uznanym pisarzom, dziennikarzom, obrońcom praw człowieka i innym), niektórzy deputowani rosyjskiego parlamentu (w tym marszałek Wołodin) proponują wprowadzenie konfiskaty majątku [17] „obcych agentów”.

W grudniu 2022 roku Ministerstwo Spraw Zagranicznych opublikowało pełną listę „zagranicznej agentury”, składającą się [18] z 493 nazwisk i organizacji. W 2023 roku lista ta jest jeszcze dłuższa — co piątek dokłada się do niej nowe osoby i instytucje. 27 stycznia 2023 wykaz zawierał [19] już 536 pozycji.

Według organizacji praw człowieka i źródeł przekazu OVD-info, wśród osób i instytucji dodanych do listy „agentów” 27 stycznia [20] 2023 roku znaleźli się:

Muzyk, lider zespołu [21] Little Big [22], Ilija „Iljicz” Prusikin.

klops.ru, CC BY 4.0 [23], za Wikimedia Commons. Zespół Little Big [24].

Przewodniczący buddystów Kałamucji [25] i oficjalny reprezentant Dalai Lamy XIV [26] w Rosji, Mongolii i krajach WNP [27], Erdne-Basan Ombadykow [28]. Od czasu pojawienia się na liście „agentów” zrezygnował [29] z funkcji Najwyższego Lamy Kałamucji.

Michael Eisenriegler, CC BY 2.0 [30], za Wikimedia Commons [31].

Koordynatorka Feministycznego Ruchu [32] Antywojennego Daria Serenko [33].

putnik, CC BY 4.0 [23], za Wikimedia Commons. Daria Serenko [34]

Dziennikarz The Moscow Times Fidel Agumawa [36].

Przewodniczący Ogólnotatarskiego Centrum Publicznego [37] i współzałożyciel ruchu Free Idel-Ural [38] Rafis Kashapow.

Dwie organizacje pozarządowe „Filozofia brak przemocy” i „Fundacja Rozwoju Praw Cyfrowych” (wśród ich założycieli znajdują się dziennikarze i aktywiści już wcześniej uznani za „obcych agentów”, jak choćby popularny muzyk rockowy Andriej Makariewicz [39]).

Ministerstwo Sprawiedliwości opublikowało wyjaśnienia odnośnie każdego z nowododanych „zagranicznych agentów”. Wszyscy oni, zdaniem Ministerstwa, opowiadali się przeciwko wojnie w Ukrainie i żyją poza granicami Rosji.

Jak donosi OVD-info [20], urzędnicy krytykowali też Prusikina za koncertowanie w „nieprzyjaznych krajach”; Kashapowa za nawoływanie do „walki z obecną władzą państwową Federacji Rosyjskiej”; Agumawę i Serenko za promowanie stosunków LGBTQ+.

3 lutego 2023 roku na listę trafili także [40]:

Elena Prokaszewa (Elena Malisowa) i Ekaterina Dudko (Katja Selwanowa) — pisarki, autorki książek LGBTQ+ „Lato w krawacie pioniera [41]” i „O czym milczy jaskółka”, traktujących o związkach jednopłciowych.

Alexander Makaszenets, gospodarz kanału Popular Politics [43] (stanowiącego wizytówkę Aleksieja Nawalnego [44], rosyjskiego opozycjonisty).

Pawel Mezerin [45], politolog i koordynator ruchu [46] Wolna Ingria [47].

Nikolaj Sobolew [48], youtuber z ponad pięcioma milionami subskrybentów.

W grudniu 2022 roku, BBC-Rosja zacytowało [1] Galinę Arapową, przewodniczącą Centrum Ochrony Praw Mediów:

Уровень мер контроля, которые предусматривают новые правила, в первую очередь помешает работе ‘иноагентов’. Организации, по ее мнению, будут изматывать проверками и подводить под ликвидацию, как это произошло с ‘Мемориалом’ (был признан ‘иноагентом’ и ликвидирован якобы за нарушение требований отчетности). А людей-‘иноагентов” будут изматывать новыми, еще более неопределенными требованиями.  Такое бремя, считает она, фактически направлено ‘на выдавливание людей из деятельности, связанной с активной гражданской позицией или вообще – из страны.

The level of control measures that the new rules provide will primarily hinder the work of ‘foreign agents’. Organizations… will be exhausted by checks and brought under liquidation, as happened with Memorial (it was recognized as a ‘foreign agent and liquidated allegedly for violation of reporting requirements). And people ‘foreign agents’ will be exhausted with new, even more vague requirements.  Such a burden, she believes, is actually aimed ‘at squeezing people out of activities related to active citizenship or, in general, out of the country.’

Przewidziany w nowych przepisach poziom kontroli będzie przede wszystkim utrudniał pracę „zagranicznym agentom”. Organizacje będą wyczerpane rewizjami i postawione w stan likwidacji — podobnie jak to się stało z Memoriałem (organizacją, którą uznano za „obcego agenta” i rozwiązano pod pretekstem rzekomego naruszenia obowiązków sprawozdawczych). Zaś ludzie wciągnięci na listę „agentów” będą wyczerpani nowymi, jeszcze bardziej niejasnymi wymogami. Takie obciążenie, jej zdaniem, ma właściwie na celu „wypchnięcie ludzi z działalności związanej z aktywnym obywatelstwem lub w ogóle wypchnięcie ich z kraju”.

Socjologiczna firma badawcza Levada Center opublikowała [49] wynik sondażu dotyczącego  podejścia Rosjan do osób i instytucji określanych mianem „zagranicznych agentów”. Rezultaty są niepokojące.

A year ago, most of the respondents believed that this law was a way of state pressure on independent public organizations. Today, against the background of the consolidation of public opinion around the government and the deepening of the conflict with the West, the opinion is beginning to prevail that the law is designed to ‘limit the negative influence of the West on our country’.

Jeszcze rok temu większość respondentów uważała, że wprowadzone prawo jest formą nacisku państwa na niezależne organizacje publiczne. Dziś, na tle skupiania opinii publicznej wokół rządu i pogłębiania konfliktu z Zachodem, zaczyna dominować opinia, że ustawa ma „ograniczyć negatywny wpływ Zachodu na nasz kraj”.