Ujawniamy naciski na ukraińskich aktywistów i obrońców praw człowieka

Kolejne lata po znaczących przewrotach ^[4] politycznych i obywatelskich pokazały, że Ukraina poczyniła umiarkowane postępy w walce z korupcją ^[5] oraz cyfryzacją państwa ^[6]. Choć nie obyło się bez potknięć ^[7], można mówić o sukcesie. Niestety wątpliwy status wolności obywatelskich i praw człowieka w kraju pada na te osiągnięcia cieniem.

Nowy raport monitorujący ^[8], stworzony przez Centrum Praw Człowieka ZMINA, rzuca światło na trwające przesłuchania aktywistów i obrońców praw człowieka w kontrolowanej przez rząd części Ukrainy. Dokument opisuje kluczowe tendencje i wskazuje na najgłośniejsze przykłady wywierania presji na społeczeństwo obywatelskie w okresie od stycznia do marca 2021 roku.

Zlecony przez Unię Europejską raport przygotowany został we współpracy z holenderską odnogą Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka ^[9] . Można w nim przeczytać ^[8], że w pierwszym kwartale tego roku odnotowanych zostało łącznie 30 przypadków prześladowań za działalność obywatelską, w porównaniu z 26 przypadkami w analogicznym okresie z zeszłego roku.

In the context of decentralization, mobilization of efforts in solidarity struggle with the consequences of the COVID-19 pandemic, socio-economic perturbations, the issue of persecution of activists and human rights defenders, as well as impunity for such persecution, becomes increasingly important for promoting and upholding human rights standards and protection of public interests.

W związku z decentralizacją, mobilizacją wysiłków w solidarnościowej walce ze skutkami pandemii COVID-19, perturbacjami społeczno-ekonomicznymi, problemem prześladowania aktywistów i obrońców praw człowieka, jak również bezkarnością tego typu działań, coraz ważniejszym staje się promowanie i przestrzeganie standardów praw człowieka i ochrona interesów publicznych.

Pośród wydarzeń, które miały miejsce w pierwszym kwartale 2021 roku, najczęściej występowały ataki fizyczne, niszczenie własności prywatnej aktywistów i próby ich zastraszania (po sześć przypadków w każdej z kategorii). ZMINA zarejestrowała także: pięć incydentów rzucania oszczerstw, trzy próby przerwania pokojowego zgromadzenia, dwa przypadki postępowania sądowego, jedną sprawę związaną z pogwałceniem prywatności i jeden akt przeszukania bez podstaw prawnych.

Raport zwraca również uwagę ^[8] na różne działalności, za które prześladowano obrońców praw, w tym powiązanie z walką anty-korupcyjną czy wspieranie praw kobiet i osób LGBTQ. ZMINA zanotowała po trzy incydenty w każdej ze wspomnianych kategorii. Autorzy dokumentu zaznaczają jednak, że „trudno określić, która z działalności aktywistów jest najbardziej ryzykowna”, gdyż często są one ze sobą powiązane. Dodatkowo odnotowano również po jednym z przykładów prześladowania osób działających w następujących obszarach: ochrona środowiska, walka z samowolą budowlaną, wspieranie i ochrona praw pacjenta, wspieranie praw dziennikarskich.

Cyfrowe zagrożenia

Opisywany dokument wymienia też szereg cyfrowych zagrożeń, których ofiarami padli działacze obywatelscy i dziennikarze. Digital Security Lab ^[13], organizacja non-profit zajmująca się prawami cyfrowymi na Ukrainie, monituje tego typu incydenty i zapewnia pomoc ich ofiarom. To dzięki niej odnotowanych zostało 25 oddzielnych przypadków ataków internetowych w pierwszym kwartale 2021 roku: 6 w styczniu, 12 w lutym i 7 w marcu.

W ramach monitoringu wykryto 10 ataków phishingowych (w tym jeden na dużą skalę, przeprowadzony w styczniu na Telegramie); siedem przypadków kradzieży i resetowania lub ponownego wykorzystania haseł zabezpieczających konta niektórych aktywistów; trzy przypadki przechwycenia wiadomości tekstowych (powszechnie używanych w celu obejścia uwierzytelniania dwustopniowego); dwa przypadki włamań na strony internetowe, a także blokowanie treści lub tymczasowe blokowanie kont na platformach społecznościowych. Kilku aktywistów zgłosiło też otrzymanie gróźb lub zastraszających wiadomości za pośrednictwem kanałów cyfrowych.

Kto grozi ukraińskim aktywistom?

Raport ZMINA wymienia kilka głównych rodzajów podmiotów utrudniających pracę aktywistom i obrońcom praw człowieka. Należą do nich prawodawcy tworzący przepisy dyskryminujące społeczeństwo obywatelskie, na przykład ustawy: zrównujące rzecznictwo z lobbingiem, wprowadzające przypominającą rosyjski reżim terminologię „obcych agentów”, czy zagrażające zgromadzeniom pokojowym i wolności zrzeszania się. Szereg spraw przytoczonych w sprawozdaniu dotyczy egzekwowania prawa, a w szczególności nieproporcjonalnej reakcji służb mundurowych podczas pokojowych wieców protestacyjnych.

Istnieją również liczne doniesienia o naciskach sądowych, a mianowicie śledztwach i procesach w głośnych sprawach karnych, wszczętych przeciwko aktywistom i obrońcom praw człowieka przez prokuratorów lub osoby prywatne. Z drugiej strony podkreśla się również bezkarność ataków na działaczy obywatelskich. Ciągnące się latami śledztwa dotyczące kilku głośnych ataków na aktywistów (np. Katerinę Handziuk ^[14] czy Irinę Nozdrovską ^[15], które zginęły) wciąż pozostają nierozwiązane.

Jedna z autorek raportu ZMINA, Anastasia Moskvychova, wyznała ^[16] w wywiadzie dla publicznego radia Hromadske Radio, że bezkarność władz pozostaje główną przeszkodą dla działalności obrońców praw człowieka na Ukrainie.

At the moment more attention is being drawn to the attacks on activists, so this may be why the number of reports is growing. But the statistics are very disappointing.

Obecnie ataki na aktywistów przyciągają coraz większą uwagę, więc liczba doniesień rośnie. Jednakże statystyki są bardzo rozczarowujące.

Moskvychova uważa ^[17], że „celem prześladowań jest ucieszenie aktywistów i zmuszenie ich do zaprzestania działalności”. W tym kontekście tym ważniejsze jest więc uświadamiane zagrożeń i mnożących się przeszkód, które stoją na drodze działalności ukraińskich działaczy obywatelskich.

Cały raport organizacji ZMINA możesz znaleźć tutaj  ^[8](dostęp na dzień 19.06.2021).