Lokalny budynek administracyjny w Słowiańsku, wschodnia Ukraina. Zdjęcie użyte za zgodą autora (c): Nika Perepelitsa.
Pytanie: “jak wy tu żyjecie?” już dawno przestało dziwić mieszkańców Słowiańska.
Biorąc pod uwagę nieszczęścia, jakie spadły na to wschodnioukraińskie miasto — załamanie gospodarcze oraz okupację prorosyjskich separatystów w 2014 roku— nie można winić tych, którzy pytają. Jednak fakt, że robią to nadal w 2020 roku zdradza lekką ignorancję: życie bywa ciężkie, ale Słowiańsk już nie jest strefą wojenną. Podczas gdy codzienne trudności wciąż towarzyszą mieszkańcom, ich życie powoli się stabilizuje. Ci młodzi ludzie, którzy pozostali w Słowiańsku pragną by ich miasto się rozwijało. W ostatnich latach podejmowali nowe [1]inicjatywy [1] obywatelskie i kulturalne [1]. Jedną z takich osób jest Nika Perepelitsa, specjalistka do spraw komunikacji w centrum społeczeństwa obywatelskiego Drukarnia [2].
Perepelitsa dostrzegła w tym słynnym pytaniu szansę by zmienić postrzeganie jej rodzinnego miasta. Как ты здесь живешь? [3] stało się tytułem prowadzonego przez nią podkastu, który wystartował w lutym. Od tamtego czasu Perepelitsa wypuściła już osiem odcinków, w których przeprowadza wywiady z mieszkańcami kontrolowanej przez rząd wschodniej Ukrainy: od młodych ludzi stojących na czele życia kulturalnego po cudzoziemców, którzy zdecydowali się zamieszkać w Słowiańsku.
Z tych wywiadów wyłania się obraz miasteczka, które w niczym nie przypomina szarego miejsca, w którym nic się nie dzieje. Rozmówcy zdają się odpowiadać na słynne pytanie, z pewną dozą ostrożności, słowami: “z nadzieją”.
Porozmawiałem z Perepelitsą o tym, co ją zainspirowało do utworzenia podkastu, a także o jej planach na przyszłość. Ze względu na potrzebę zachowania zwięzłości, wywiad został skrócony.
Maxim Edwards (ME): Dlaczego wybrałaś tak uderzający tytuł dla twojego podkastu? Czy często zadawano ci to pytanie?
Ника Перепелица (НП): Идея такого названия для подкаста “Как ты здесь живешь?” пришла не случайно. Несколько последних лет при знакомстве с людьми из других стран и регионов Украины мне всегда поступал этот вопрос, как только люди узнавали, где я живу. В какой-то момент я стала настолько часто слышать этот вопрос и видеть недопонимание в глазах людей, которые знают о Славянске только из сводок новостей 2014-го и продолжают ассоциировать его с войной, ведь после освобождения города прошло уже 6 лет. Несмотря на то, что военный конфликт продолжается в других городах на Востоке Украины, Славянск очень изменился за время после 14-го в лучшую сторону. Так и родился этот проект и этот вопрос стал главным, вокруг которого разворачивается все действие в подкасте: я говорю с героями о их жизни до и после 2014-го в городах на Востоке Украины, почему они остаются здесь или возвращаются на Родину.
Nika Perepelitsa (NP): Pomysł nazwania podkastu “Jak wy tu żyjecie?” nie był przypadkowy. Przez ostatnie lata ludzie z innych krajów czy z różnych regionów Ukrainy, których spotykałam, zawsze zadawali mi to pytanie, kiedy tylko dowiadywali się gdzie mieszkam. Widziałam w ich oczach niezrozumienie ludzi, którzy wiedzą o Słowiańsku tylko z wiadomości z 2014 roku i wciąż kojarzą to miejsce z wojną. Od wyzwolenia miasta minęło już jednak sześć lat. Pomimo, że konflikt zbrojny wciąż trwa w niektórych miastach wschodniej Ukrainy, Słowiańsk zmienił się na lepsze od 2014 roku. Oto jak narodził się ten projekt. Temat podkastu krąży wokół tego konkretnego pytania. Rozmawiam z ludźmi z różnych rejonów wschodniej Ukrainy o ich życiu przed i po 2014 roku. Pytam dlaczego zdecydowali się zostać lub czy planują powrót w ich rodzinne strony.
ME: A jakie są najczęstsze błędne wyobrażenia i stereotypy dotyczące Słowiańska oraz ogólnie całej wschodniej Ukrainy? Jaka jest szansa, że można je zmienić?
НП: Люди не знают достоверно, какая ситуация здесь сейчас. Очень многие люди все еще боятся ехать в Славянск, где я живу, Краматорск, Северодонецк, считая, что это в целом все один небезопасный регион и не углубляясь в контексты. Все привыкли слышать “Донбасс” и ассоциировать его с войной и опасностью. Но это не так. Предрассудков очень много: это депрессивный регион, здесь люди мало улыбаются и вообще не очень приветливые. Но я и своим же подкастом пытаюсь разбить эти стереотипы, поэтому рассказываю и говорю с активными молодыми людьми, которые работают здесь и живут, они живут тем, что изменить свой город и представления о нем других людей. Поэтому мне важно показать эту сторону города, акцентировать внимание на его истории (в Славянске много исторических зданий конца 19 века, а сам город всегда был купеческим, а не таким уж индустриальным, как принято думают о городах Донецкой и Луганской области. У нас нет ни одной шахты и не было никогда, нет тяжелой промышленности, зато есть прекрасный Славянский курорт с целебными озерами, который сейчас тоже, к сожалению, находится в упадке. Как исправить стереотипы?Больше говорить о хорошем, об инициативах, которые здесь появляются, выводить Славянск и другие города Восточной Украины на всеукраинский культурный уровень (ведь у них есть потенциал для этого).
NP: Ludzie nie do końca wiedzą jak obecnie wygląda tutaj sytuacja. Wielu z nich wciąż odczuwa zbyt dużą obawę przed przyjechaniem do Słowiańska, gdzie mieszkam, bądź do Kramatorska lub Siewierodoniecka. Sądzą, że wszystkie te miasta leżą w jednym, niespokojnym regionie i nie wgłębiają się zanadto w kontekst lokalny. Dźwięk słowa “Donbas” przywodzi im na myśl wojnę i niebezpieczeństwo. Nie jest to prawda. Istnieje wiele stereotypów: na przykład, że jest to region dotknięty kryzysem, których mieszkańcy są nieprzyjaźni i nigdy się nie uśmiechają. Staram się obalać te stereotypy w moim podkaście. Rozmawiam z aktywnymi, młodymi ludźmi, którzy pracują i mieszkają tutaj. Chcą zmieniać swoje miejsce zamieszkania oraz to, jak jest postrzegane na zewnątrz. Pokazywanie innej, historycznej strony miasta jest dla mnie ważne (w Słowiańsku znajduje się wiele dziewiętnastowiecznych budowli; miasto od zawsze było bardziej kupieckie niż przemysłowe, jak często myśli się o miastach z obwodów donieckiego i ługańskiego). Nie ma tutaj kopalni ani przemysłu ciężkiego, ale za to wspaniały ośrodek nad jeziorami, który obecnie, niestety, nie funkcjonuje. Jak można zatem walczyć z tymi stereotypami? Poprzez mówienie więcej o dobrych rzeczach, które się tutaj dzieją, inicjatywach, które pomagają w rozwoju życia kulturalnego Słowiańska i innych miast wschodniej Ukrainy i przystosowaniu ich do standardów międzynarodowych (taki potencjał z pewnością istnieje).
Nika Perepelitsa w swoim rodzinnym Słowiańsku, Ukraina wschodnia. Zdjęcie (c): użyte za zgodą autora (Nika Perepelitsa).
НП: Я делаю истории о людях, о их личном становлении и опыте в этих городах, также мне важна личная позиция человека, почему именно он возвращается или переезжает сюда. Именно поэтому активисты и культурные деятели интересны мне более всего. Они живут с четкой позицией и проактивны, открыты к новому (это еще один стереотип, что люди тут очень инертны). Проблема того, что активные молодые люди уезжают в мегаполисы и заграницу сейчас не менее актуальна, чем раньше, до 14-го, поэтому находя таких людей я показываю, что не все так плохо и есть люди, которые действительно любят свой город и регион и горят желанием быть тут.Так, второй эпизод я делала с немцем, который переехал в Славянск из Берлина и открыл здесь общественную организацию (я говорила с Игорем Мичником из центра гражданского общества “Друкарня”), до этого жил и учился, работал в очень разных странах и городах: Великобритания, Эстония, Кыргызстан. Мне было интересно, что сподвигло такого человека переехать на Восток Украины, как ему тут живется и зачем ему быть активистом в Славянске. Либо девушка, которая открыла в 19 лет свою типографию в Краматорске, параллельно путешествует по миру и тоже имеет активную гражданскую позицию. В больших городах такой практикой никого не удивишь, а вот для маленьких это что-то новое и необычное.
NP: Opisuję historie ludzi, ich podróże i doświadczenia w miastach wschodniej Ukrainy. Interesuje mnie dlaczego dana osoba zdecydowała się tu przeprowadzić lub wrócić. Osoby zajmujące się kulturą są dla mnie szczególnie interesujące; zajmują wyraźne stanowisko, są bardzo proaktywni i otwarci na nowe rzeczy (zupełnie odwrotnie do tego co mówi kolejny stereotyp, że ludzie tutaj są bierni).
Problem aktywnych, młodych ludzi wyjeżdżających do dużych miast lub za granicę jest tak samo aktualny jak przed rokiem 2014. Szukając takich ludzi mogę pokazać, że nie wszystko tutaj jest takie okropne, że istnieją tacy ludzie, którzy naprawdę kochają swoje miasto, swój region i pragną tu pozostać.
Na przykład, w drugim odcinku przeprowadziłam wywiad z Niemcem, który przeprowadził się z Berlina do Słowiańska i założył tutaj organizację pozarządową (NGO) (Igor Mitchnik z centrum społeczeństwa obywatelskiego “Drukarnia”). Przed przeprowadzką mieszkał, pracował i studiował w wielu różnych krajach: Wielkiej Brytanii, Estonii i Kirgistanie. Zastanawiałam się co skłoniło osobę taką jak Igor by przeprowadzić się na wschodnią Ukrainę, jak podoba mu się życie tutaj i dlaczego zdecydował się pozostać działaczem w Słowiańsku. Innym przykładem jest 19-letnia dziewczyna, która otworzyła drukarnię w Kramatorsku, a jednocześnie podróżuje po świecie i jest działaczką społeczną. W dużych miastach takie historie nikogo nie dziwią, jednak w małych miasteczkach są czymś nowym i niezwykłym.
НП: Действительно, Вы правы, голоса простых граждан, которых большинство, реже могут быть услышаны. Но, как не странно, именно такие люди в большинстве своем приходят на выборы и активно голосуют. Молодежь ходит на выборы в меньшинстве. Если мы говорим о цехах, скажем, о керамическом производстве, чем славится наш город, то многие люди открывают свои маленькие предприятия и малый бизнес. Конечно, для жизни этого не хватает. В целом, в Славянске всегда наблюдалась проблема с занятостью, нехватка рабочих мест, особенно, проблема с занятостью людей в возрасте 45+. Поэтому многие уезжают. Но должна сказать, что, по опыту моих знакомых, найти работу в Славянске после 14-го стало проще, общество на всех уровнях понемногу. Скажем, люди все чаще не боятся самостоятельно открывать свои инициативы, свой бизнес в любом возрасте.
NP: Słuszna uwaga. Trudniej usłyszeć głosy zwykłych mieszkańców, których jest najwięcej. Jednak to właśnie te osoby biorą udział w wyborach. Młodzi ludzie są w tym wypadku w mniejszości. Jeśli chodzi o przemysł, Słowiańsk słynie z warsztatów ceramicznych. Wiele osób prowadzi swoje własne małe firmy, ale oczywiście ciężko jest się z tego utrzymać. Ogólnie mówiąc, w Słowiańsku ludzie od zawsze musieli mierzyć się z bezrobociem, zwłaszcza ci po 45 roku życia. To dlatego tak wiele osób wyjeżdża. Jednak muszę przyznać, że od 2014 roku łatwiej o pracę w Słowiańsku, przynajmniej tak twierdzą moi znajomi. Społeczeństwo stopniowo się zmienia na wszystkich poziomach. Można powiedzieć, że ludzie, bez względu na wiek, nie mają już takich oporów przed podejmowaniem swoich własnych inicjatyw czy otwieraniem firm.
ME: Poza wydarzeniami w Donbasie — przede wszystkim konfliktem zbrojnym — twój podkast porusza kwestie, które mogą być znane mieszkańcom wielu małych miasteczek Europy wschodniej i dawnego Związku Radzieckiego. Czy zamierzasz rozszerzyć zakres swoich podkastów?
НП: По фидбеку на подкаст я все еще вижу, что эти проблемы известны не многим, тем более, в восточной Европе. Это и понятно, вооруженный конфликт и жизнь после него – специфическая тема. Один из недавних эпизодов я записывала с парнем из Словакии, мы сравнивали жизнь в Славянске и жизнь в маленьких городах Словакии. И здесь я увидела много похожего и поняла, что мы ментально также очень похожи с людьми из Центральной Европы. Я вижу потенциал, ведь маленькие города есть везде и интересные люди в них. Хочу расширять рамки на Центральную и Западную Европу, также меня очень интересует Центральная Азия. Пандемия останавливает в этом плане, ведь все выпуски я записываю только офлайн, это мой принцип, поэтому будем ждать и надеяться на скорейшую стабилизацию ситуации в мире и открытии границ.
NP: Z komentarzy jakie otrzymuję wynika, że wielu ludzi, zwłaszcza z Europy wschodniej, wciąż nie zdaje sobie sprawy z tych problemów. To zrozumiałe — ostatecznie, konflikt zbrojny i to, jak wygląda życie po jego ustąpieniu, to wyjątkowe doświadczenie. W jednym z moich ostatnich odcinków przeprowadziłam wywiad ze Słowakiem; porównaliśmy życie w Słowiańsku z życiem w małych miasteczkach w jego kraju. Zauważyłam wiele podobieństw i zdałam sobie sprawę jak wiele mamy wspólnego z ludźmi z Europy Środkowej. Dostrzegam potencjał, ponieważ małe miasteczka są wszędzie i mieszkają w nich interesujące osoby, które mają wiele do powiedzenia. Chciałabym rozszerzyć zasięg podkastu do środkowej i wschodniej Europy. Interesuje mnie również środkowa Azja. Pandemia na razie uniemożliwia mi zrealizowanie tych planów, ze względu na to, że wszystkie wywiady przeprowadzam osobiście. Mam taką zasadę i to oznacza, że musimy poczekać aż sytuacja się ustabilizuje i granice międzynarodowe się otworzą.
ME: Jak dużą popularnością cieszą się te podkasty na Ukrainie? Dlaczego wybrałaś akurat taką formę?
НП: Популярность подкастов даже за последний год выросла в разы. Я запустила свой в феврале 2020 года после Международный школы подкастов в Тбилиси “Все слышно 2020″, которую организовал Prague Civil Society Center. Изучив недавнюю статистику была удивлена, но в Украине сейчас более 200 подкастов и их число только растет. Есть подкасты, которые создают большие lifestyle-медиа (The Village, радио “Аристократы”), но также много подкастов, созданных независимыми людьми, которые никак могут не относится к медиасектору, и люди делают это сами просто дома. Собственно, как и я. Главная проблема, которую я вижу с подкастингом в Украине – люди не знают о таком формате и он им не привычен. Все знают формат Youtube-видео, а при слове “подкаст” часто спрашивают “А что это?”, “А как это слушать?”. Поэтому это не тот тип медиапродукта, где можно быстро взлететь, заработать, стать популярным. Тем более в Украине.Я делаю подкаст, потому что всегда любила радио и мечтала когда-то там работать. Но в нашем городе никогда не было радио, где я бы могла себя реализовать. Подкасты начала слушать 4 года назад и очень проникла в эту нишу. Сейчас не представляю другой формат, в котором я бы могла делать такие истории. Это не история про огромные охваты и миллионную аудиторию.
NP: Popularność podkastów wzrosła gwałtownie tylko w ciągu ostatniego roku. Wystartowałam z pierwszym odcinkiem w lutym 2020 po tym jak wzięłam udział w międzynarodowym podkaście w szkole w Tbilisi, zorganizowanym przez Prague Civil Society Centre. Czytając ostatnie statystyki, zdziwiłam się, że mamy już ponad 200 podkastów na Ukrainie i ta liczba wciąż rośnie. Niektóre są prowadzone przez duże wydawnictwa lifestylowe (jak The Village czy Radio Aristocrats), ale wiele zostało stworzonych niezależnie, w domu, przez ludzi niezwiązanych z mediami. Tak się składa, że to ludzie podobni do mnie. Największy problem, jaki dostrzegam w prowadzeniu podkastów na Ukrainie, jest to, że ludzie nie są przyzwyczajeni do takiej formy. Każdy zna filmy na YouTube, ale kiedy pojawia się słowo: ‘podkast’, ludzie często pytają ‘Co to jest?’ albo ‘Jak się tego słucha?’. To nie jest taki produkt medialny, który obiecuje szybki sukces, łatwy zarobek i pewną popularność. Zwłaszcza w Ukrainie.
Tworzę podkasty ponieważ zawsze kochałam radio i od dawna marzyłam, żeby tam pracować. Ale w naszym mieście nie ma stacji radiowej, w której mogłabym zrealizować tę pasję. Zatem zaczęłam słuchać podkastów cztery lata temu i zafascynowały mnie. Nie potrafię teraz wyobrazić sobie innej formy, w jakiej mogłabym opowiadać swoje historie.