W 2009 r., podczas wykopów związanych z budową parkingu, w Vale da Gafaria, w Lagos, ekipa archeologów natrafiła na liczne zbiorowiska kości zawierające ponad sto pięćdziesiąt szkieletów. Znalezisko dało początek Zespołowi Muzealnemu Rota da Escravatura (Szlaki Niewolnictwa), który otwarto na początku czerwca (06.06).
155 odnalezionych szkieletów pochodzi z dwóch różnych okresów. Najstarsze z XV, a najmłodsze z XVII wieku. To, co znaleźli archeolodzy, jest „tak rzadkie”, że postanowiono wówczas
A assinatura de um protocolo de colaboração entre a Câmara Municipal de Lagos e o Comité Português do Projeto UNESCO A Rota do Escravo, com vista à criação de um Museu da Escravatura e à salvaguarda e memorialização do sítio. Nesse protocolo, previa-se que, no local hoje ajardinado, ficasse sinalizado o achamento através de um Memorial e de uma estrutura que permitisse dar a conhecer a realidade ali encontrada.
podpisać protokół o współpracy pomiędzy Urzędem Gminy Lagos a Portugalskim Komitetem Projektu Szlaki Niewolnictwa, dążąc do utworzenia Muzeum Niewolnictwa oraz do ochrony i upamiętnienia tego miejsca. Protokół przewidywał, że w miejscu obecnie zamienionym w ogród znalezisko zostanie upamiętnione pomnikiem i strukturą, która umożliwi opowiedzenie o odnalezionej tu rzeczywistości.
Ostatecznie założenia wspomnianego protokołu nie zostały całkowicie spełnione, co jednak nie przeszkodziło w otwarciu Zespołu Muzealnego mieszczącego się w odnowionym budynku Urzędu Celnego – znanym także jako „Rynek Niewolników” – w Lagos.
Zespół muzealny z Lagos włączył się do międzynarodowego projektu UNESCO „Szlaki Niewolnictwa”, którego celem jest „przełamać ciszę wokół tematu”. Rozpoczęty w 1994 r. z inicjatywy Haiti i kilku krajów afrykańskich, projekt okazał się mieć duże znaczenie i przyczynił się do oficjalnego uznania handlu niewolnikami za zbrodnię przeciwko ludzkości. Wraz z narodowymi komitetami wielu krajów, w tym Portugalii, międzynarodowa organizacja „Szlaków Niewolnictwa” zdołała ustanowić 23 sierpnia Międzynarodowym Dniem Pamięci o Handlu Niewolnikami i jego Zniesieniu oraz zrealizować liczne prezentacje i konferencje związane z tym zagadnieniem, aby pamięć się nie zatarła.
Szlaki Niewolnictwa na świecie i w Portugalii
Według amerykańskiego historyka Davisa Eltisa z Emory University w Atlancie:
O tráfico de escravos transatlântico foi o maior deslocamento forçado de pessoas a longa distância ocorrido na história, tendo constituído, até meados do século XIX, o maior manancial demográfico para o repovoamento das Américas após o colapso da população ameríndia.
Transatlantycki handel niewolnikami był największym w historii przymusowym przemieszczeniem ludzi na dużą odległość, stanowiąc aż do połowy XIX w. największe zaplecze demograficzne w ponownym zaludnianiu Ameryk po upadku populacji indiańskiej.
Eltis szacuje, że w latach 1500-1840, złotym wieku transatlantyckiego handlu niewolnikami, około 12 milionów z nich wyruszyło w kierunku Ameryk. W tym samym okresie w identycznym kierunku udało się zaledwie 3,4 miliona Europejczyków. Duży popyt na cenne produkty i metale z Ameryki w połączeniu z brakiem siły roboczej, zarówno miejscowej, jak i robotników europejskich, którzy nie chcieli przeprawiać się przez Atlantyk – to było za mało, by odpowiedzieć na wymogi konsumentów w Europie. I sprawiło, że narastał handel niewolnikami i przymusowa praca ludzka.
Niewolniczą pracę wykonywali w większości Afrykanie, zaś sam transatlantycki handel niewolnikami stanowił część dwóch dużych szlaków tzw. trójkątnego handlu łączącego Europę, Afrykę oraz Amerykę Środkową i Południową. Pierwszy z niewolniczych szlaków, europejski, zdominowany był głównie przez Anglików, a drugi, w Brazylii – wyłącznie i przez trzy wieki przez Portugalczyków:Os ventos e as correntes também determinaram que os africanos transportados para o Brasil viessem predominantemente de Angola, enquanto o sudeste da África e o golfo do Benim desempenhavam papéis secundários; e que os africanos levados para a América do Norte, o Caribe incluído, viessem principalmente da África Ocidental, em sua maioria dos golfos de Biafra e Benim e da Costa do Ouro. Mas, assim como o Brasil cruzava a fronteira entre os sistemas traficando no golfo do Benim, ingleses, franceses e holandeses também trouxeram alguns escravos do norte de Angola para o Caribe.
Wiatry i nurty sprawiły także, iż Afrykanie transportowani do Brazylii pochodzili głównie z Angoli, podczas gdy południowy wschód Afryki i Zatoka Beninu miały drugorzędną rolę; oraz że Afrykanie wiezieni do Ameryki Północnej, w tym na Karaiby, pochodzili przede wszystkim z Zachodniej Afryki, w większości z Zatoki Bonny i Beninu oraz ze Złotego Wybrzeża. Jednakże tak jak Brazylia przekraczała granice systemów, handlując w Zatoce Beninu, również Anglicy, Francuzi i Holendrzy sprowadzili pewną ilość niewolników z północy Angoli na Karaiby.
Portugalia zajęła istotne miejsce w handlu afrykańskimi niewolnikami w europejskich koloniach w Ameryce; to ona miała zainicjować transatlantycki proceder. Nie przyznaje się do tego jednak formalnie:
Tal acusação era motivada pela demora do país em aceitar a abolição, tanto por razões económicas como culturais.
Takie oskarżenie motywowane było zwłoką kraju w zaakceptowaniu abolicji, zarówno z przyczyn ekonomicznych, jak i kulturowych
Przynajmniej do okresu abolicji, który przyczyni się do zniesienia handlu niewolnikami:
Há 250 anos, em 1761, Portugal foi pioneiro na abolição do tráfico de escravos na metrópole, declarando libertos e forros os escravos que entrassem em Portugal. Foi um primeiro passo para a abolição da escravatura.
250 lat temu Portugalia była pionierem zniesienia handlu niewolnikami w metropolii, ogłaszając wolnymi niewolników, którzy przyjechali do Portugalii. Był to pierwszy krok w kierunku zniesienia niewolnictwa.
Lagos na szlaku handlu niewolnikami
Według kroniki Gomesa Eanesa de Azurary „Odkrycie i zdobycie Gwinei”:
Em 1444, Lançarote deixa o porto de Lagos e regressa em agosto do mesmo ano com o primeiro grande contingente de escravos: 235 escravos negros que se raptaram nos litorais da Senegâmbia e foram vendidos em leilão na praça pública.
W 1444 r. Lançarote opuszcza port w Lagos i wraca w sierpniu tego samego roku z pierwszym dużym kontyngentem niewolników: 253 czarnych niewolników, którzy zostali uprowadzeneni u wybrzeży Senegambii i sprzedani na aukcji na publicznym placu.
Z tego właśnie powodu powołanie do życia muzeum niewolników w mieście Algarve ma głęboki sens. Lagos było nie tylko jednym z wielkich centrów wsparcia gospodarczego i militarnego w epoce portugalskich odkryć. Było też miastem, w którym mieścił się największy w kraju rynek niewolników. Sądzi się, że był to pierwszy taki rynek w Europie:
Lagos recebeu desde 1444 carregamentos regulares de escravos e foi aqui que se instalou o provável primeiro mercado de escravos da Europa.
Lagos przyjęło co najmniej 1444 regularnych transportów niewolników i to prawdopodobnie tutaj powstał pierwszy rynek niewolników w Europie.