Brazylijskie telenowele znane są widzom na całym świecie. Kiedy w 1996 r. wybory następcy Gorbaczowa przypadają w święto, rosyjski rząd postanawia wyemitować ostatni odcinek serialu “Mulheres de Areia” (ang. Sand Women), aby zachęcić wyborców do pozostania w domach i wzięcia udziału w głosowaniu. “Escrava Isaura” (Niewolnica Isaura), telenowela opowiadająca losy białej kobiety, dorastającej jako niewolnica w czasach kolonialnych, osiągnęła niebywały sukces w latach 80. w komunistycznych Chinach i na Kubie.
To dzięki telenowelom Brazylijczycy oswajali się z kontrowersyjnymi tematami, takimi jak ciąża zastępcza, współczesne niewolnictwo, działalność ruchu społeczno-politycznego “pracownicy bez ziemi”, klonowanie ludzi, bioetyka itp. Bez względu na to, czy przedstawiane historie utrzymano w tonie dramatu, czy też ckliwego romansidła, ich rola w inicjowaniu debaty społecznej zawsze była niezwykle istotna, nawet jeśli sposób ukazania problemu nie wychodził poza banał i utarte schematy.
Ostatnie kontrowersje wiążą się z meksykańską telenowelą “Sortilégio“, nadawaną od października przez brazylijską stację SBT. Widzowie od początku emisji podnosili protesty, zbulwersowani działaniami stacji, która w sposób drastyczny modyfikowała fabułę telenoweli.
Akcja “Sortilégio” koncentruje się przede wszystkim na heteroseksualnej parze, ale ukazuje także perypetie zakochanych w sobie biseksualnych przyjaciół. W trakcie emisji telenoweli w Meksyku w latach 2009-2010, sceny seksu między bohaterami wywołały oburzenie, co zmusiło producentkę, Carlę Estrada, do ustosunkowania się do fali krytyki. Jednak reakcja widzów nie pociągnęła za sobą poważniejszych konsekwencji.
Tymczasem w Brazylii stacja SBT zmodyfikowała fabułę telenoweli w taki sposób, by uzyskać pozwolenie na emisję w ciągu dnia. Poza wycięciem scen seksu, przekształcono także romantyczną relację Ulissesa (Julián Gil) i Roberto (Marcelo Córdoba) w zwyczajną męską przyjaźń.
Sceny, w których bohaterowie spoglądali na siebie z miłością zostały wycięte; w dialogach, w których jeden z nich wyjawiał swoje zainteresowanie drugim, imię męskie zastąpiono żeńskim, nawet jeśli w serialu nie istniała bohaterka o takim imieniu; w konsekwencji wszelki przejaw intymności między bohaterami został wyeliminowany.
Według brazylijskiego portalu informacyjnego UOL, we wrześniu, jeszcze przed emisją telenoweli, prokuratura otrzymała skargi od osób, które znały meksykańską wersję serialu i uznały jego fabułę za niewłaściwą, ociekającą seksem i przemocą.
SBT w lakoniczny sposób odniosło się do próśb gazet, takich jak O Globo, o złożenie wyjaśnień dotyczących zmian w fabule i dialogach, twierdząc, że “żadne sceny seksu nie są pokazywane o tej porze dnia”, mając na myśli godzinę 16.00, kiedy to emitowana jest telenowela.
Co ciekawe, to SBT nadawało telenowelę pt. “Amor e Revolução” (Miłość i rewolucja), której akcję osadzono w czasach brazylijskiej dyktatury wojskowej. To w tym serialu miał miejsce pierwszy gejowski pocałunek, ukazany w brazylijskiej telewizji. Tym razem to żeńskie bohaterki, walczące jako partyzantki, całowały się na ekranie.
Ponadto, w tym roku na skutek zmasowanej kampanii mediów społecznościowych, TV Globo, wiodąca brazylijska sieć telewizyjna, pokazała w ostatnim odcinku jednej z emitowanych telenowel pocałunek między dwoma bohaterami męskimi.
Co telewizja mówi nam o miłości homoseksualnej
Jak napisał Bruno Bimbi, argentyński dziennikarz i aktywista LGBT na swoim blogu Tod@s:
La mayoría de las novelas mexicanas con personajes gays […] los presentan totalmente estereotipados y ridículos —amanerados, que se dedican a cortar cabello en peluquerías, estrafalarios en el vestir, asexuados, sin pareja ni perspectivas de tener sexo o amor, jamás dando un beso, jamás en la cama.
Telenowele meksykańskie ukazują bohaterów homoseksualnych w sposób całkowicie stereotypowy i niedorzeczny, jako osoby zmanierowane, pracujące w salonach piękności, ubierające się w sposób ekstrawagancki, aseksualne, nie wykazujące zainteresowania miłością, czy nie posiadające perspektyw na miłość lub seks, nigdy nie widzimy ich w łóżku czy choćby całujących się.
To wszystko prawda, także w odniesieniu do telewizji brazylijskiej. Pomijając nieliczne wyjątki, bohaterowie homoseksualni mają przydawać fabule jedynie komicznego akcentu.
W przypadku “Sortilégio” problem jest bardziej złożony, ponieważ oryginalna historia wymusza konserwatywny moralizm. Po przeżyciach miłosnych z udziałem najlepszego przyjaciela, imprezowicz Roberto, poprzednio żonaty, zaczyna żałować życia pełnego ekscesów i ostatecznie wraca do żony i dzieci. Morał: wątek miłości homoseksualnej miał jedynie na celu ukazanie wewnętrznej przemiany postaci, jej odkupienie.
Bimbi podaje także w wątpliwość “wpływ”, jaki bohaterowie homoseksualni mieliby wywierać na widzów:
Parece que no se dieran cuenta que nosotros, gays y lesbianas, también vimos todo eso por televisión, en el cine, en la calle, en el barrio, en la escuela. Parejas de chico y chica por todos lados. Besos de chico y chica por todo lados. Historias de chico y chica por todos lados. Personajes de príncipe y princesa en cada cuento infantil. Romance y sexo entre chico y chica en cada serie, cada película, cada cuento, cada novela. Erotismo y sexo heterosexual por todas partes. Y no por eso nos transformamos mágicamente en heterosexuales, porque la sexualidad humana no funciona así, por imitación. No se contagia. No se elige. No se cambia.
Można odnieść wrażenie, iż nie odnotowano, że my, geje i lesbijki, widzieliśmy to wszystko [relacje heteroseksualne] w telewizji, w filmach, na ulicy. Na każdym kroku pary damsko-męskie i ich pocałunki. Książę i księżniczka w każdej bajce dla dzieci. Wątki miłosne czy seksualne między kobietą a mężczyzną obecne w każdym programie telewizyjnym, filmie, historii, telenoweli. Erotyczność czy seks heteroseksualny są wszechobecne. Mimo to w magiczny sposób nie zmieniliśmy się w heteryków, ponieważ ludzka seksualność nie działa w ten sposób, poprzez naśladowczość. Nie jest zaraźliwa. Nie jest kwestią wyboru. Nie można jej zmienić.
Rząd brazylijski zajmuje stanowisko
Kontrowersje wokół telenoweli sprowokowały Ministerstwo Sprawiedliwości do wyrażenia swojego stanowiska na oficjalnym profilu na Facebooku. Posługując się kadrem z bohaterami filmu “Brokeback Mountain” (2005), Ennisem (Heath Ledger) i Jackem (Jake Gyllenhaal), stwierdzono, iż:
O beijo é Livre (ainda bem, né?). Para a Classificação Indicativa do MJ, é indiferente se o beijo é entre pessoas do mesmo sexo ou não. A nudez não erótica também pode ser considerada Livre.
Conteúdos mais erotizados – nudez velada, insinuação sexual e carícias sexuais, como preliminares ao ato sexual – podem ser “não recomendado para menores de 12 anos”. Nesse caso, também não faz diferença para a #ClassificaçãoIndicativa se as cenas são protagonizadas por pessoas do mesmo sexo.
Pocałunek jest “wolny od cenzury” (na szczęście!). Zgodnie z systemem klasyfikacyjnym Ministerstwa, nie ma znaczenia, czy pocałunek ma miejsce między osobami tej samej płci, czy też nie. Również nagość, jeżeli nie ma podtekstu erotycznego, może być uważana za “wolną od cenzury”.
Treści erotyczne, takie jak zawoalowana nagość, insynuacje czy pieszczoty o charakterze seksualnym, prowadzące do aktu, mogą być uznane za “nierekomendowane dla osób poniżej 12 roku życia”. Jednak również w tym przypadku, z punktu widzenia #SystemuKlasyfikacyjnego, nie ma znaczenia, czy bohaterowie tych scen są osobami tej samej płci.
Powyższy post wywołał ambiwalentne reakcje – od homofobii oraz krytyki rządu prezydent Dilmy Roussef (przykłady dostępne w sekcji komentarze na Facebooku), po całkowite poparcie stanowiska ministerstwa. Brazylia, pomimo świeckiego charakteru, ugina się pod presją środowisk konserwatywnych i reprezentujących ich członków kongresu, marnując kolejne szanse na zajęcie bardziej postępowego stanowiska w stosunku do takich kwestii, jak depenalizacja aborcji, legalizacja marihuany czy zgoda na małżeństwa osób tej samej płci.
Z jednej strony, Brazylia jest organizatorem największej parady równości na świecie, z drugiej – znajduje się na szczycie niechlubnej listy morderstw osób transseksualnych. Telewizja brazylijska dokonała kroku wstecz, usiłując wepchnąć osoby homoseksualne z powrotem do szafy, jednak reakcja Ministerstwa Sprawiedliwości pokazuje, że niektórzy z nas domagają się ponownego otwarcia tej szafy.