- Global Voices po polsku - https://pl.globalvoices.org -

Pięciu afrykańskich myślicieli na temat tożsamości, języka i regionalizmu

· Napisane przez Lova Rakotomalala Translated (fr) by Suzanne Lehn, Paula Babska

Kategorie: Afryka Subsaharyjska, Burundi, Ghana, Kenia, Republika Południowej Afryki, Senegal, Wybrzeże Kości Słoniowej, Dobre wiadomości, Edukacja, Idee, Literatura, Media obywatelskie, Religia, Rządy, Sztuka i kultura
Street Philosophy at City Bowl, Cape Town, Western Cape, South Africa, by Anne Fröhlich on Flickr - CC license-NC-2.0 [1]

“Wszyscy równi wobec prawa”, filozofia w City Bowl, Cape Town, Western Cape, Afryka Południowa. Zdjęcie Anne Fröhlich z Flickr – CC license-NC-2.0

Właściwie nikt nie wie, dlaczego afrykańska filozofia jest nieznana. Według niektórych, zawdzięcza to głębokim związkom z ustnymi tradycjami, które tworzą trudną i niedostępną historię dla szerszej publiczności. Inni argumentują to faktem, że kultura afrykańska jest mniej pociągająca dla reszty świata.
 
C. Anyanwu, filozof nigeryjskiego pochodzenia, definiuje [2] filozofię afrykańską jako: “to, co jest interesujące w sposobie, w jaki dawni i obecni Afrykańczycy rozumieją swoje przeznaczenie i świat, w którym żyją”. Mimo że pozostaje ona zagadką dla innych państw, filozofia kontynentu [3] jest dyscypliną stałą, wzbogacaną przez wieki poszukiwań, od filozofii antycznej z Egiptu, aż do modernistycznej myśli post-kolonialnej. W swojej historii, filozofia ta wiele zawdzięcza filozofii greckiej, zwłaszcza dzięki egipskiemu filozofowi Plotynowi [4], który odegrał kluczową rolę w kontynuacji greckiej tradycji Akademii filozofii Platona, i filozofii chrześcijańskiej dzięki algierskiemu myślicielowi, Augustynowi z Hippony [5], twórcy pojęcia grzechu pierworodnego [6].
 
By lepiej zrozumieć aktualne przemiany we współczesnej filozofii afrykańskiej, przedstawiamy sylwetki pięciu myślicieli z tego kontynentu:
 
1. Séverine Kodjo-Grandvaux (Wybrzeże Kości Słoniowej) 
 
Séverine Kodjo-Grandvaux pisze dla czasopisma Młoda Afryka i jest autorką “Filozofii afrykańskich”, gdzie przedstawia aktualną elitę nauk filozoficznych w Afryce. Wyjaśnia, że współczesna filozofia afrykańska jest zwykle dzielona na cztery główne grupy [7]: etnofilozofia, mądrość filozoficzna, filozofia nacjonalistyczna i ideologiczna oraz profesjonalna filozofia. Dla Kodjo-Grandvaux to, co określa strukturę współczesnej filozofii afrykańskiej, to sposób, w jaki odcina się ona od wpływów kolonialnych.   
    
W rozmowie o książce, jej kolega z Młodej Afryki, Nicolas Michel, wytycza pochodzenie i ewolucję współczesnej filozofii afrykańskiej [8] i analizuje tezy S. Kodjo-Grandvaux:     
 
 

W archeologii myśli, Séverine Kodjo-Grandvaux bada ścieżki epistemologii, które, podczas ostatniego wieku, stworzone zostały głównie w relacjach z Zachodem. Początkowo pod jarzmem jego imperialistycznego wpływu, później w reakcji przeciwko tym wpływom […] z ruchem Niepodległości i nakazem dekolonizacji umysłu, nadszedł czas myśli, próbującej zamknąć się w «tożsamości afrykańskiej» przeciwko zachodniej formie. Ryzykowny «powrót do źródeł»: Od kiedy filozofia próbuje myśleć w sposób «narodowy», to znaczy kontynentalny, etniczny, zmuszona jest unikać wielu pułapek, zwłaszcza tych zbiorowego umysłu oraz nadmiernej partykularyzacji, pisze autor. Wkład filozofii zachodniej, jak w innych ruchach filozoficznych, nie powinien zostać odrzucany.

Séverine Kodjo-Grandvaux zajmuje się debatą o etnofilozofii, która toczy się od dawna wśród afrykańskich filozofów: myśl, że kultura czy dany region posiadają własną filozofię, która znacznie różni się od innych, sama w sobie jest kontrowersyjna. Jednak wielu afrykańskich filozofów współczesnych uważa, że ich praca jest krytyczną refleksją na temat afrykańskich rządów i ich wpływu na codzienne życie swoich rodaków. W efekcie, istotne jest to, że afrykańska filozofia rozwija się w kontekście kontynentu.

2. Souleymane Bachir Diagne (Senegal) 

Souleymane Bachir Diagne, Senegalese philosopher and pionner of the new African philosophy scence - Public Domain [9]

Souleymane Bachir Diagne, senegalski filozof i pionier nowej sceny afrykańskiej filozofii [własność publiczna].

Senegalski filozof, Souleymane Bachir Diagne [10], profesor Uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku, jest przekonany, że afrykańscy filozofowie powinni ułatwiać swoim rodakom dostęp do swoich prac. Uważa, że: [11]  

Musimy sami tworzyć własne teksty w językach afrykańskich. Jeden z moich starszych amerykańskich uczniów pracuje nad tym w antologii tekstów afrykańskich filozofów, gdzie prosi o pisanie artykułów we własnych językach. Użytkownicy danego języka są potem zobowiązani do tłumaczenia ich na język angielski.

African Ubuntu philosophy via Pencils for Africa - Public Domain [12]

“Jestem, ponieważ my jesteśmy” – filozofia afrykańskiego Ubuntu, własność publiczna z: Ołówki dla Afryki.

3. Léonce Ndikumana (Burundi) 

Oprócz znaczenia, jakie przypisuje się lepszej komunikacji z afrykańskimi mocodawcami, istnieją inne tendencje, które obecnie przodują w afrykańskiej filozofii. Léonce Ndikumana [13] dorastał w Burundi i obecnie jest profesorem ekonomii na Uniwersytecie w Massachustts w Amherst. W swojej książce “Africa's Odious Debt: How Foreign Loans and Capital Flight Bled a Continent [14]” [Wstrętny dług Afryki: jak zagraniczne pożyczki i ucieczka kapitału dobiła kontynent, j. angielski, bez tłumaczenia] Ndikumana oddał się agresywnej walce publicznej w Afryce, prowadzonej na całym świecie w sprawach takich jak wiara, że zagraniczna pomoc finansowała kontynent afrykański. W rzeczywistości, odpływ kapitału poza kontynent  [15](około bilion wyparowuje z krajów afrykańskich, by znaleźć się w rajach podatkowych lub bogatych krajach) znacznie przekraczają kwotę pomocy zagranicznej (50 mld  [16]dla Afryki). 

Ndikumana jest także jednym z głównych liderów opinii w Afryce, odrzucających zasady międzynarodowych agencji i spółek, które często działają wbrew woli mieszkańców kontynentu.

4. Kwasi Wiredu (Ghana)  

Rosnącym zainteresowaniem u afrykańskich intelektualistów cieszy się przeciwdziałanie “fałszywej narracji”. To dokładnie to, co proponuje Kwasi Wiredu, filozof z Ghany. Uważa, że wielopartyjny system polityczny, często postrzegany jako fundament demokracji, nie zawsze prowadzi do zjednoczenia i stabilizacji. Przeciwnie, demokracja na zasadzie konsensusu lepiej pasuje [17] [j. angielski] do sytuacji Afryki:

Wiedząc, że demokracja oznacza rząd za przyzwoleniem, najważniejszą kwestią jest świadomość, że system mniej antagonistyczny niż ten partyjny, który jest szeroko związany z procesem podejmowania decyzji za pomocą głosowania, nie może być wymyślony. To bardzo ważne, by ludzkie jednostki, obdarzone rozumem, mogły dojść do porozumienia w kwestii tego, co musi zostać wykonane za pomocą cnoty kompromisu, nie podzielając tego samego zdania na temat prawdy czy moralności.

5. Kwame Anthony Appiah (Ghana)

Jednak inny filozof z Ghany, Kwame Anthony Appiah [18], nauczający aktualnie na Uniwersytecie w Nowym Jorku, sprzeciwia się afrocentryzmowi swoich afrykańskich rodaków. Według niego, afrocentryzm jest przestarzałym pojęciem. Wierzy, że należy bardziej promować dialog międzykulturowy [19], a mniej “regionalny”:

[Grecki filozof antyczny, Diogenes] odrzucił ogólny pogląd, według którego każda wykształcona jednostka należy do miasta wśród miast […]  Miasto w kosmopolitycznym świecie wyraża chęć do poznania innych sposobów życia przez radio, telewizję, antropologię i historię, przez powieści i filmy, wiadomości i prasę oraz przez internet.