Pokaz podczas obchodów Dnia Cyrku

Osiemnaście lat temu zaczęła się prawdziwa rewolucja, kiedy w Cotia, w Sao Paulo wystartował Projekt Ancora. Projekt wygospodarował przestrzeń dla nauki, ćwiczeń, wzmacniania poczucia obywatelskości, aby polepszyć i ułatwić rzeczywistość lokalnej społeczności. Od 1995 roku ten projekt non-profit zapewnił ponad 6000 dzieciom, nastolatkom i ich rodzinom dodatkowe zajęcia, takie jak lekcje muzyki, teatralne, rzemiosła i profejsonalne kursy.

W 2012 spełniło się marzenie wielu i powstała założona przez Projekt Ancora szkoła podstawowa. Bazując na metodach szkoły Escola de Ponte z Portugalii, która rzuca wyzwanie tradycyjnemu pojęciu edukacji i powszechnemu na świecie modelowi uczenia, szkoła Projektu Ancora wyznaje filozofię edukacji, która wierzy, że samoświadomość i doświadczenie są kluczowe w procesie uczenia, skoncentrowane wokoł uczącego się, na jego lub jej cechach i przejściu z heteronomii do autonomii. 

Około 300 dzieci i nastolatków uczęszcza do szkoły, która opiera sie na trzech równoległych programach: indywidualnym, towarzyskim i społecznym. Ten innowacyjny model został zainspirowany ideą demokratycznej edukacji i został wprowadzony w Brazylii dzięki pomocy nauczyciela języka portugalskiego Jose Pacheco, który jest znany na świecie jako założyciel Escola de Ponte w Portugalii, dzięki opracowaniu rewolucyjnej metodologii. Marusia Meneguin, autorka bloga Mãe Perfeita, jest zachwycona oryginalną propozycją szkoły:

Imagine uma escola sem classes, horários, provas. Um currículo que é decidido pelas crianças, em consenso, e inclui matérias como circo e meditação. Não há lista de chamada nem ponto, mas estudantes e professores não faltam. Tudo de graça. Agora imagine que esses estudantes provêm de lugares violentos, e já foram expulsos de diversas escolas. Pode parecer utopia. Até o dia em que você conhece a proposta da Escola da Ponte.

Wyobraź sobie szkołę bez klas, planów lekcji czy egzaminów. Wyobraź sobie, że program szkolny jest ustalany przez dzieci w drodze kompromisu i zawiera takie przedmioty jak lekcje cyrkowe czy medytację. Nie ma sprawdzania listy obecności ani stałych godzin rozpoczynania i kończenia zajęć, a mimo to nie ma nieobecności ze strony uczniów i nauczycieli. Wszystko jest bezpłatne. A teraz, wyobraz sobie, że ci uczniowie pochodzą ze środowisk dotkniętych przemocą i zostali wyrzuceni już z parunastu szkół. Może ci się to wydawać utopią, do momentu w którym, poznasz ofertę Escola de Ponte.

Pacheco, w wywiadzie z G1, stwierdza, że system edukacyjny w Brazylii, który lekceważy osiągnięcia Paulo Freire i innych świetnych pedagów w kraju, marnuje swoje zasoby i produkuje 30 milionów analfbetów. A to, co osiągnięto dzięki alternatywnemu modelowi, staje się widoczne w samej społeczności:

Os ex-alunos da Ponte – alguns já com mais de 50 anos de idade – são a prova da boa qualidade do projeto. São seres humanos plenamente realizados, com elevado nível de consciência cívica, éticos, empreendedores, solidários. Deverei acrescentar que a Ponte recebe alunos que as outras escolas jogam fora, e os recupera. Aluno que não aprende em outra escola, ou aluno que põe professor em estado de coma em outra escola, vai para a Ponte.

Byli uczniowie ze School of the Bridge – niektórzy mają już ponad 50 lat – są żywym dowodem sukcesu projektu. Są spełnieni, dumni ze swojego pochodzenia, postępują w sposób etyczny, są przedsiębiorczy, wspierają innych. Powinnam dodać, że szkoła zaprasza uczniów, którzy zostali wyrzuceni z innych szkół i naprawia ich. Uczniowie, którzy nie uczą się w innych szkołach albo wyprowadzają nauczycieli z równowagi, trafiają do naszej szkoły.

Podczas gdy School of the Bridge istnieje już prawie 40 lat, na rezultaty jakie przyniesie Projekt Ancora School w Brazylii, który wystartował ponad rok temu, trzeba będzie poczekać trochę dłużej. Mimo wszystko, projekt już przyciągnął uwagę i zainspirował  inne szkoły, o czym świadczą wizyty pedagogów z innych części kraju. Po jednej z tych wizyt, Talita Morais opisuje różnice między tym utopijnym modelem a klasycznym modelem edukacji:

O grande diferencial do Projeto Âncora, assim como na Escola da Ponte em Portugal, é que as crianças são conscientizadas a trabalhar o coletivo, o respeito e o amor ao próximo, e a autonomia em seu processo de estudo. Dessa forma, passando pelos níveis – na Escola não há divisão por salas ou séries – os alunos vão se tornando cada vez mais autônomos na sua aprendizagem, escolhendo o quê, como e a que momento deve aprender determinado conteúdo, tudo com o auxílio e orientação de professores e tutores, que vão desde funcionários até voluntários da própria comunidade. Além dessa autonomia na escolha do estudo, eles também participam ativamente das decisões e gerenciamento da escola, por meio das assembleias semanais, que re-definem as regras da instituição.

Projekt Ancora i School of Bridge w Portugalii wyróżnia się przede wszystkim tym, że dzieci uczą się tu patrzeć z cudzej perspektywy, uczą się szacunku i miłości do innych oraz wartości samodzielności w trakcie procesu nauki. W ten sposób, przechodząc przez różne etapy, bo podział na klasy albo grupy nie istnieje, uczniowe stają się coraz bardziej niezależni w swoim procesie uczenia. Wybierają czego chcą się uczyć, jak i w ktrórym momencie, a to wszystko z pomocą i wiedzą nauczycieli i tutorów, z których część to personel szkolny a część wolonatriusze z lokalnej społeczności. Poza wolnością w nauce, uczniowie pełnią także aktywny udział w podejmowaniu decyzji i zarządzaniem szkoły dzięki cotygodniowym zebraniom, na których ustalane są zasady panujące w szkole.

Nauczycielka Fernanda Rodrigues porównała szkołę z tradycyjną szkołą:

Lá, fomos recebidos por uma menina de 11 anos, super esperta e comunicativa! Ela nos contou que estuda lá desde que nasceu e foi nítido o quanto ela era sentia um verdadeiro orgulho de fazer parte do dia a dia do Âncora. Os olhos dela brilhavam e era nítido o profundo sentimento de pertencimento que a educanda tem em relação a tudo o que ali acontece.

Aproveitando, vale dizer que é impossível não se encantar com o espaço, que além de amplo, inspira a Educação em sua magnitude. Pudemos presenciar diversas cenas não muito comuns em escolas tradicionais como garotos zelando pelo espaço, bolsas penduradas na entrada da escola, mural com a pauta da assembleia e muitas pessoas conversando sem aquela típica gritaria que é comum nos ambientes escolares.

Przywitała nas tam bardzo żywa, rozmowna 11-latka! Powiedziała nam, że uczy się tutaj od urodzenia i widać było, jak bardzo była dumna z bycia częścią tego projektu. Jej oczy błyszczały i było wiadomo, że dziewczynka czuje się bardzo przywiązana do wszystkiego, co się tu dzieje.

Warto podkreślić, że nie można się nie zachwycić tym miejscem, które nie tylko rozwija, ale także jest zródłem inspiracji. Mieliśmy okazję być świadkami sytuacji, które raczej nie zdarzają się w tradycyjnych szkołach, takich jak chłopcy dbający o miejsce pracy, plecaki wiszące przy wejściu do szkoły, tablica ogłoszeń z programem na następne zebranie i brak krzyków, które są tak charakterystyczne w innych środowiskach szkolnych.

 Społeczności uczące się Projektu Ancora w Cotia, Sao Paulo.

Natępnym krokiem jest podzielenie się tym doświadczeniem poza murami instytucji i włączenie do tego całego miasta, integrując uczniów do “społeczności uczących się”. Raz w tygodniu, uczniowie muszą odwiedzać miejsca lokalnej społeczności, takie jak publiczne szpitale czy kościoły, po to, by poznać lokalne problemy i rozmawiać bezpośrednio z mieszkańcami. Wg metody “MC -zmiana poprzez kontekst i współpracę”, uczniowie muszą poznać rzeczywistość miejsca, w którym mieszkają i szukać rozwiązań dla problemów, z którymi się spotykają:

Comunidades de aprendizagem são práxis comunitárias baseadas em um modelo educacional gerador de desenvolvimento sustentável. É a expansão da prática educacional do Projeto Âncora para além de seus muros, envolvendo ativamente a comunidade na consolidação de uma sociedade participativa.

Poznanie społeczności to zajęcia praktyczne oparte na modelu edukacyjnym, który promuje rozwój przyjazny dla środowiska. Jest to ekspansja rozwiązań edukacyjnych Projektu Ancora poza jej murami, ktore aktywnie angażują społeczność w działania aktywnego społeczeństwa.

Kiedy w pazdzierniku 2013 roku Projekt Ancora skończył 18 lat, Joao Carlos, z blogu Soliarte, ogłosił, że wymodlone dziecko “osiągnęło pełnoletność dawno temu”:

Um novo Brasil que nasce. Viva! Viva!
Obrigado Pacheco pela revolução silenciosa que ocorre na educação do Brasil.

Narodziła się nowa Brazylia. Niech żyje!

Dziękuję ci Pacheco za tę cichą rewolucję, która ma miejsce teraz w brazylijskiej edukacji.

Nie tylko dzieci zyskują na tym rewolucyjnym modelu edukacji. Kiedy wolontariuszka-pedagog Johana Barreneche-Corrales wspomina uroczystości rocznicowe, podkreśla wagę pozytwnej atmosfery i emocjonalnych więzi między uczniem a nauczycielem:

Finalmente podemos pensar que para que um projetocoletivovingue, é preciso que um grupo seja construído, e o grupo é grupo, não pela quantidade de pessoas que dele fazem parte, mas pela força com que os laços entre eles são tecidos.

I na koniec, mieć świadomość, że żeby projekt się udał, trzeba stworzyć silny zespół, i ten zespół musi być naprawdę drużyną, a nie grupą przypadkowych ludzi; siła tkwi w więzach między członkami. 

Projekt Ancora był jedną ze szkół z autorskim programem edukacji w Brazylii, którą odwiedziła ekipa filmu dokumentującego  Quando Sinto Que já Sei, środki na film zostały zebrane na stronie Catarse dzięki darowiznom anonimowych użytkowników. Film zostanie pokazany na początku 2014 roku. Celem filmu jest rozpoczęcie dyskusji o obecnym stanie edukacji w Brazylii, odkrywając nowe sposoby na naukę, oparte o aktywny udział i samodzielność dzieci, wartości, które teraz są dostrzegane i stosowane w całym kraju.

 Każdy problem można rozwiązać zastępując “żeby” spójnikiem “z”. Zdanie z “żeby” oznacza przeniesienie, przekazanie, a pod “z” kryje się potrzeba zrozumienia” Jose Pacheco na plakacie filmu Quando Sinto gue Ja Sei (Kiedy myślę, że już wiem) na stronie Catarse.