- Global Voices po polsku - https://pl.globalvoices.org -

Brazylia: Pomoc domowa a zmiany socjalne

Kategorie: Ameryka Łacińska, Brazylia, Kobiety i płeć, Media obywatelskie, Migracja i imigracja, Praca, Rozwój

Dyskusje o PKB [1]  i stopach procentowych nie są wystarczające, aby zobrazować głębokie przemiany, których doświadcza dzisiaj społeczeństwo brazylijskie.  Nowe trendy pojawiające się w strukturze społecznej są pilnie śledzone przez media obywatelskie.

Przykładem takiego trendu jest kwestia pomocy domowej. W 2011 roku temat ten pojawił się w dyskusjach o włączeniu społecznym, złych warunkach pracy, hierarchii socjalnej, problemach z dyskryminacją seksualną oraz o upodmiotowieniu płci.

Nowe trendy

Wydaje się, że włączenie społeczne jest kluczowym elementem dla wielu z tych zmian. Badania [2] [pt] przeprowadzone przez Instituto Data Popular nadały perspektywy powstaniu “klasy C”, czyli “nowej klasy średniej” – grupy socjalnej, która odpowiednio wykorzystała szerszy dostęp do edukacji, do zwiększonych dochodów i programów socjalnych. Teraz, kiedy “nowa” średnia klasa w końcu zaistniała jako istotna nisza rynkowa, wiele firm znalazło powód, aby zapoznać się bliżej z charakterystyką tej grupy socjalnej.

Untitled (Performance documentation). Painting by Ana Teresa Fernandez, used with permission. [3]

Bez tytułu (Dokumentacja wydajności). Obraz Any Teresy Fernandez, za pozwoleniem artysty.

Badania zidentyfikowały nowy, podmiotowy trend w profilu zatrudnienia kobiet: w porównaniu z poprzednią generacją, liczba kobiet zatrudnionych jako pomoce domowe spadła o połowę. Kobiety znajdują inne opcje w zatrudnieniu – takie, które pozwalają im się rozwijać zawodowo.

Konsultant marketingowy, Luiz Marinho, przedstawia [4] [pt] na swoim blogu pewne dane, które odzwierciedlają ten proces: w ciągu ostatnich dziewięciu lat, liczba zatrudnionych jako pomoce domowe wzrosła tylko o 9%, a ogólny wzrost populacji w tym samym czasie, wyniósł 13.5%. Ten fakt ma również wpływ na wzrastające płace pomocy domowych.

Aby wyrazić to w liczbach,  Espinho no dedo [5] (Kolec w palcu) [pt],  blog o filozofii i polityce, przytacza dane z artykułu opublikowanego na ten temat przez BBC Brasil: w porównaniu ze średnimi zarobkami w Brazylii, które wzrosły o 25%, średnie zarobki pomocy domowych wzrosły, w tym samym czasie, o 43.5%.

Trzeba przy tym zauważyć, że kwestia pomocy domowej w Brazylii sięga daleko poza marketingowe analizy. Z rolą pomocy domowej w Brazylii wiąże się wiele socjalnych i kulturowych zagadnień: poczucie własnej wartości, prawa pracowników, jak i również uprzedzenia i sprawy związane z problematyką płci.

Przemiany społeczne

Cristina P. Rodrigues umieściła na blogu Somos Andando [6] (Idziemy) [pt] kilka refleksji na temat  niedawnego artykułu [7] w  The Economist, dotyczącego pracy domowej w Brazylii. Cristina pisze,  że Brazylia, w pewien sposób, uwalnia swoich pracowników domowych. Proces ten jest częścią przemian społecznych, według których biedni nie będą już musieli przestrzegać zasad ustalonych przez bogatych.

Comba Marques Porto, na blogu Consciência feminista [8] (Świadomość feministki) [pt], uzasadnia, że dom, gdzie odbywa się większość intymnych, międzyludzkich relacji, jest również sceną, na której odgrywają się subtelne dyskryminacje seksualne. W ciągu całej historii Brazylii, obowiązki domowe należały do kobiet. “To patriarchalne dziedzictwo, które dotrwało do naszych czasów, przyniosło ze sobą nierówność, nie dającą się pogodzić z nowymi, demokratycznymi ideami”.

A figura da criada chega aos meados do século XX pela permanência do modelo de desmedida exploração da força de trabalho no âmbito doméstico. Segue-se, assim, uma constante de tratamentos desiguais, de descumprimento das leis, fatos somente explicáveis pelo desvalor conferido ao trabalho nos setores do mercado em que há concentração da mão de obra feminina.

Rola służby domowej (w czasach niewolnictwa wypełniana przez niewolników) przetrwała do polowy XX wieku ze względu na nieprzerwaną eksploatację pomocy domowych.  W ten sposób powstał wzorzec, który pozwalał na niezgodne z prawem, nierówne traktowanie pracowników domowych, co może być jedynie wytłumaczalne tym, że na tym, zdominowanym przez kobiety rynku, nastąpiła dewaluacja wartości funkcji wykonywanych przez pomoce domowe.

W poście umieszczonym na blogu traktującym o kwestii pracy domowej, dziennikarz Luka dodaje, że [9] [pt] praca domowa jest niewidoczna i w pewien sposób marginalizowana. Ze względu na tradycyjny podział, który to  kobiecie wyznacza rolę zajmowania się domowym zaciszem i rodziną, jest to praca wykonywana głównie przez kobiety.  Luka, w swoim poście, zastanawia się, czy to nie jest właśnie powód, dla którego ten rodzaj zatrudnienia jest taki niejednoznaczny.

Michell Niero, w O Patifúndio [10] [pt] komentuje “służbówki”, które są wciąż obecne w dzisiejszych, nowoczesnych mieszkaniach.

A presença do “quartinho de empregada” nas plantas residenciais, longe de ser tratada como um aspecto “atrasado” da sociedade do país, representa um dentre tantos elementos formadores da modernidade brasileira, avessa a rupturas e adepta a repaginações de processos que se mantém inalterados na sua essência.

Istnienie służbówek, w nowo wybudowanych kompleksach mieszkaniowych, nie oznacza prowincjonalności, a wręcz przeciwnie –  fakt ten reprezentuje sobą jeden z wielu elementów leżących u podstaw nowoczesnego, brazylijskiego społeczeństwa, nie lubiącego zmian, a jednocześnie mającego upodobanie w przekształcaniu procesów tak, aby ich istota pozostała niezmienna.
Untitled (Performance documentation at San Diego/Tijuana border). Painting by Ana Teresa Fernandez, used with permission. [11]

Bez tytułu (Dokumentacja wydajności na granicy San Diego i Tijuany). Obraz Any Teresy Fernandez, za pozwoleniem artysty.

Nawet w dniu dzisiejszym, istnieje wiele dowodów na trwały konflikt w relacjach pomiędzy pracownikami domowymi a ich pracodawcami. Michell Niero, w O Patifúndio [10] [pt]  mówi o wielofunkcyjnym charakterze pracy domowej, która obejmuje swym zasięgiem dodatkowe zajęcia, bez względu na to, czy wykraczają one poza limit umowy, ponieważ taka umowa zwykle nie jest formalnie spisana. Opieka nad dziećmi, pomoc dzieciom w sprawach związanych ze szkołą, czy zabawa z dziećmi – wszystko to staje się częścią codziennej rutyny pomocy domowej.

Na ausência da mãe, a empregada se ocupa de tarefas maternas (…)

Kiedy matka jest nieobecna, pomoc domowa przejmuje obowiązki macierzyńskie (…)

Właśnie tak się stało w przypadku blogerki z  Sem Empregada [12] (Zycie bez pomocy domowej) [pt], która wyjaśnia dlaczego tęskni za swoją pomocą domową:

Às vésperas de completar quatro anos sem empregada, pela primeira vez, estou cogitando voltar a ter uma na minha vida… as meninas estão em recuperação no colégio, com perigo real de repetir de ano (…). Um absurdo. Eu e meu marido estamos nos perguntando se isso tudo não está acontecendo porque não tem ninguém dentro de casa para cobrar horário de estudo, fiscalizar se estão na internet ou vendo televisão.

Po prawie czterech latach bez pomocy domowej, po raz pierwszy rozmyślam żeby znów kogoś zatrudnić… dziewczynki są zagrożone w szkole i być może będą musiały powtarzać klasę (…). To jest bez sensu. Wspólnie z mężem zastanawiamy się, czy przyczyną tej sytuacji nie jest brak obecności w domu kogoś, kto pilnowałby, aby dziewczynki spędzały czas na nauce, a nie na surfowaniu po internacie lub oglądaniu telewizji.

Revelar-se [13] (Rozwinięcie) [pt] żali się:

E então que, logo que me mudei, minha querida funcionária me pediu demissão com um bilhete na geladeira. Sim, um bilhete!!! E ela saiu da minha casa em uma 2a feira à tarde deixando louça na pia, uma pilha de roupa pra lavar e passar.

Jak tylko wprowadziłam się do nowego domu, moja kochana pomoc domowa odeszła, przyczepiając mi notkę na lodówce. Tak – notkę!!!. Odeszła w poniedziałek, pozostawiając niepomyte naczynia w zlewie i stosy prania i prasowania.

Pisarka i tłumaczka Maria do Sol,  na blogu Família Floresta [14] (Leśna Rodzina) [pt]  pisze o tym, że korzystanie z usług pomocy domowych ma w sobie coś bardzo pańskiego: wyobrażenie, że jest się wolnym aby cieszyć się życiem i rodziną, bez konieczności zbytniego angażowania się w codzienne, domowe obowiązki. Jednocześnie, Maria przypomina sobie i czytelnikom, że jest to tylko daleki od rzeczywistości ideał.

Jeanne Callegari na blogu  Blogueiras Feministas [15] (Blogerki Feministki) [pt] prezentuje alternatywne podejście do przyszłości bez pomocy domowych: przyjmij do wiadomości, że poleganie na usługach pomocy domowych jest przywilejem, który zanika, więc zacznij sama zajmować się swoimi sprawami, “i bardzo dobrze, że tak się dzieje”.