Rosja: dyskusja po filmie “Katyń”

Dziś po raz pierwszy w historii Rosji w telewizji publicznej na kanale „Kultura” [ang.] został wyemitowany film Andrzeja Wajdy „Katyń” (2007). Wywołał on internetowe dyskusje na temat reżimu Stalina, prawdzie historycznej, humanizmie oraz relacjach Polska-Rosja.

Zbrodnia Katyńska, umyślna egzekucja niemal 22 000 polskich oficerów wykonana przez rosyjskich oficerów NKWD w 1940 pozostaje obecnie główną nierozwiązaną kwestią historyczną pomiędzy współczesną Polską a Rosją. Przez ponad 50 lat oficjalna sowiecka propaganda mówiła, że Katyń był nazistowską zbrodnią wojenną, aż do 1990, kiedy to Michaił Gorbaczow przyznał, że zbrodni dokonało NKWD.

Stanowisko rosyjskiego rządu na ten temat od tamtej chwili nie było jednoznaczne. W 1990, Rosyjska Prokuratura rozpoczęła dochodzenie w sprawie tej straszliwej zbrodni. W 1992, Rosyjski prezydent Borys Jelcyn udostępnił część tajnych archiwów zawierających dowody dotyczące egzekucji NKWD. Jednak w 2004 (w czasach prezydentury Putina), sprawa została zamknięta z powodu śmierci oskarżonych (egzekutorów). Polscy oficerowie zastrzeleni w Katyniu jak i tysiące sowieckich więźniów politycznych nie byli ani zrehabilitowani ani uznani za represjonowanych. Podczas gdy w Polsce Zbrodnia Katyńska stała się jednym z budujących narodowość symboli martyrologii, w rosyjskim społeczeństwie nie ma wspólnego stanowiska- grupa historyków promuje punkt widzenia Sowietów [ang.], który wspierany jest przez partię komunistyczną i jej weteranów z NKWD. Sowiecka wersja wydarzeń jest wciąż przekazywana za pośrednictwem popularnych dzienników takich jak “Pravda,”[ros.] oraz część popularnych blogerów- jednym z nich jest rosyjski intelektualista Anatoli Wasserman.

Po pogorszeniu się stosunków pomiędzy dwoma krajami w latach 2005-2007 (Spór o mięso [ang.], kwestie tarczy antyrakietowej, itd.) sytuacja zaczęła się zmieniać w 2007 roku. Premierzy Polski i Rosji utworzyli Komisję ds. Trudnych [ros.], której celem było złagodzenie i rozwiązanie licznych kwestii historycznych pomiędzy państwami. Zbrodnia Katyńska była centralnym punktem debaty. Większość ekspertów zgadzało się [ros.], że pojawienie się filmu „Katyń” w publicznej telewizji rosyjskiej było wypracowany przez komisję i zbliżające się obchody rocznicowe masakry w Katyniu.

„Katyń” został nadany w piątkowy czas największej oglądalności (19:40-21:30). Po emisji odbyła się dyskusja. Twierdzono, że Program Pierwszy (główny kanał telewizyjny w Rosji) nadał nagrodzony Oscarem film „Hurt Locker” celowo, jednak te spekulacje kazały się nietrafne („Katyń” skończył się o 21:30, podczas gdy „Hurt Locker” rozpoczął się dokładnie o tej godzinie). Interesującą cechą dyskusji, która odbyła się w telewizji tuż po zakończeniu filmu, było to, że żaden z polskich przedstawicieli nie został zaproszony.

W Internetowej dyskusja na temat filmu zamieszczono ponad 2 100 wpisów na blogach, i stała się ona tematem nr 5 wśród najczęściej komentowanych tematów wg. Yandex. W swoich opiniach blogerzy różnili się. Niektórzy całkowicie zaprzeczali wersji mówiącej, że morderstwa dokonało NKWD (twierdzili, że jest to wersja Goebelsa, ponieważ to naziści jako pierwsi ogłosili masakrę w Katyniu). Również wśród osób potwierdzających wersję mówiącą o mordercach z NKWD opinie nie były jednakowe. Pomimo twierdzeń niektórych Glogerów, iż „Katyń” był „skierowany na rynek”, „celowo anty-sowiecki”, „nazbyt przerysowany”, „zrobiony na rozkaz”, większość Runetzenów pisało, że byli głęboko dotknięci filmem.

Większość blogerów potępia mit mówiący o ukrytej w filmie rusofobii (anty-rosyjskie odczucia).
kir_mgd, dla przykładu, napisał:

Я, честно говоря, не воспринял фильм как русофобский хоть в какой-то мере.Что-то там действительно трафаретно и прямолинейно(флаг на портянки),но не примитивно и злопамятно. Впечатление очень сильное производит.

Dla mnie, szczerze mówiąc, ten film wcale nie wydawał się rusofobiczny. Niektóre rzeczy trącały truizmem lub były zbyt prostolinijne (rozdzieranie flag na skarpetki), ale nie były prymitywne czy budzące urazę. Jestem pod bardzo silnym wrażeniem.

Moderator społeczności ru_katyn dassie2001 napisała:

Никто другой в Польше не сделал бы НЕантироссийского (НЕрусофобского) фильма на тему Катыни. Вайде – удалось

Nikt inny w Polsce nie mógł zrobić nie-antyrosyjskiego (nieantyrusofobicznego) filmu na temat Katynia. Ale Wajdzie to się udało.

Jednym z głównych biegów tych dyskusji było poszukiwanie powodu masowych mordów. „Zwykła” (w tego rodzaju dyskusjach) wersja to m.in „strategiczna potrzeba”, „zemsta za 16 000-20 000 Sowieckich zakładników wojennych, którzy zmarli w polskich obozach po wojnie Sowiecko-Polskiej” [ang.]. Użytkownik Yasko LJ, powtórzył wytłumaczenie deputowanego Kosaczewa [ang.] dotyczące masakry pod względem niezbędnej żądzy mordu bezimiennego reżimu totalitarnego:

Совершенно гениально пан Вайда показал нам, что это работала именно машина уничтожения людей. А то, что эта машина – порождение именно западной мысли, западной цивилизации, это тема выходящая уже за пределы темы Катыни, в том ей масштабе, в котором надо было её сегодня раскрыть, что А. Вайда и сделал.

Pan Wajda w sposób niezwykle wyrafinowany pokazał nam, że była to maszyna mordująca ludzi. I rzecz w tym, że ta maszyna była dzieckiem myśli Zachodniej, Zachodniej cywilizacji – ten temat jest o wiele szerszy niż temat Katynia w takiej skali – to powinno być dziś ujawnione. I to właśnie zrobił Wajda.

Nie każdy zaakceptował pojęcia bezimiennej maszyny. Użytkownik LJ Maxilla_k pisze:

Однако, хватит врать, автор у этой “машины” безусловно есть, и он в фильме показан. “Эффективный менеджер” смотрит со стены в сцене приговора “тройки” генералу польских войск. Зачем он то делал, – не знаю.

Przestańmy jednak kłamać, istnieje określony autor tej „maszyny” i jest on pokazany w filmie. „Skuteczny Menadżer” [odniesienie do opisu Stalina w nowym podręczniku dla rosyjskich nauczycieli – GVO] spogląda ze ściany w epizodzie, w którym „troika” wydaje wyrok na polskiego generała. Dlaczego to zrobił – nie wiem.

Temat humanizmu został podjęty przez popularnego krytyka filmowego kinaneta:

Подлинная опасность ленты Вайды, которой испугались в нынешней России многие перестраховщики, заключается как раз в человеческом измерении политической трагедии, не заканчивающейся выяснением всех обстоятельств случившегося в Катыньском лесу.

Мы ж привыкли поклоняться лживым кумирам, фальшивым идеалам, а главное – любить не отеческие гробы, а могилы вождей и их прихлебателей на Красной площади. И потому пребываем в тоске по прежнему величию, которое тоже было дутым, поскольку имело своей основой кровь и насилие. Так люди ли мы, человеки ли?

Prawdziwe niebezpieczeństwo filmów Wajdy, które przeraziło obecnych nazbyt ostrożnych rosyjskich polityków, tkwi w człowieczym wymiarze politycznej tragedii, która nie kończy się na dochodzeniu w sprawie wszystkich okoliczności w lesie katyńskim.

Przyzwyczailiśmy się do czczenia błędnych idoli, błędnych ideałów, a co najważniejsze – kochać nie groby ojców, ale nagrobki przywódców i ich pasożytów na Placu Czerwonym.

Dlatego też tęsknimy za byłą wspaniałością, która była przeceniana, ponieważ jej fundamenty zostały wzniesione na krwi i przemocy. Więc, czy jesteśmy ludźmi?

Wygląda na to, że film wywołał efekt. Jelena Tokarewa, redaktor naczelny tabloidu „Stringer” po obejrzeniu filmu publicznie przeprosiła [ros.] za negatywne recenzje, które zostały opublikowane w jej czasopiśmie.

Efekt był w szczególności istotny dla tych Rosjan, którzy nie byli świadomi problemu. Jeśli nie pod względem historyczny, to przynajmniej moralnym. Tak pisze eli_prophet:

Я был приятно обрадован тем, что хоть и спустя 3 года после выхода, хоть бы и не по самому центральному каналу, но этот фильм был показан на государственном телеканале в пятницу (и не простую, а страстную пятницу), в самый прайм-тайм. Это не огромный шаг, но шаг достойный уважения. И мне кажется важным, чтобы как можно больше людей в нашей стране получили возможность посмотреть на события Второй мировой войны другими глазами, с другого ракурса.

Byłem zadowolony, że nawet po trzech latach od premiery, nawet w niezbyt popularnym kanale telewizyjnym pokazano ten film w telewizji publicznej w piątek (i nie w zwykły piątek, ale w Wielki Piątek) w czasie największej oglądalności. To nie jest duży krok, ale krok, któremu należy się szacunek. I wydaje się to dla mnie znaczące, że tak wielu ludzi w naszym kraju miało możliwość spojrzenia na te wydarzenia z II Wojny Światowej gołym okiem, z nowej perspektywy.

4 komentarze

  • Ukraińcy opłakiwać wraz z narodem Polskim dla ofiar Smoleńska.
    Українці сумують разом з Польським народом по загиблим під Смоленськом.

  • Dziękujemy Wam Ukraińcom, naszym braciom za wyrazy współczucia.
    Спасибі українців, наших братів і сестер до співчуття.

  • Wojtek

    Katyń nigdy u mnie nie rodził antyrosyjskich uczuć. Zawsze wszyscy wiedzieli o tym że zrobiło to NKWD i dalej Rosjanie w Polsce byli “druzja”. Stalin był Gruzinem, ale to przecież przyjazny naród. Więc kto to zrobił? Dywizje NKWD były wielonarodowe. (?). Myślę, że to po prostu byli politycy – sowieccy kryminaliści. Zawsze problemy narodów powodują polityczne ambicje złych ludzi. Ale na pewno nie naród rosyjski. Oni nas ratowali, jak też swoich. ALE: jeżeli Federacja Rosyjska przyjmuje ciągłość z Związkiem Radzieckim, to również to dziedzictwo należy przyjąć. “Podarunek Stalina” jak powiedział Pan Prezydent Putin. Otworzyć całe archiwa. Przecież w Katyniu i wielu miejscach w Rosji są groby naszych narodów mordowanych przez totalitaryzm. Wyjaśnimy to do końca – przeżyjmy razem ostateczne oczyszczenie ze stalinowskich czasów razem z tymi narodami.
    Dzięki za wszystkie czyny i gesty, które poszły ponad wymogi dyplomacji.
    W

  • Dokładnie, nie była to “bezimienna maszyna do zabijania”. Ktoś za tym stoi, ale odpowiedź na pytanie kto znajduje się w archiwach. Dlatego miejmy nadzieję, że i te karty zostaną wkrótce odkryte.

Zrezygnuj z odpowiedzi

Dołącz do komentujących -> Krzysztof Pawliszak

Autorzy, proszę Zaloguj »

Wskazówki

  • Wszystkie komentarze są moderowane. Nie wysyłaj komentarza więcej niż raz, gdyż może to zostać zinterpretowane jako spam.
  • Prosimy, traktuj innych z szacunkiem. Komentarze nieprzywoite, obraźliwe lub atakujące inne osoby nie będą publikowane.